Author: visaza_effects

อดีต

โรคฝีดาษเคยระบาดในประเทศจีนและญี่ปุ่นและคร่าชีวิตประชากรในประเทศถึง 1 ใน 3
ตอนนี้ องค์การอนามัยโลกประกาศว่า โรคฝีดาษได้หมดไปจากโลกนี้แล้ว

ปัจจุบัน

โรคมะเร็งเป็นสาเหตุการตายอันดับหนึ่งของประเทศไทย มีผู้ป่วยใหม่ กว่าแสนคนต่อปี

ตอนนี้ นายแพทย์ฮอนโจะ ทะสุกุ ผู้ได้รับรางวัลโนเบลปี 2018 จากการค้นคว้าวิธีรักษามะเร็งด้วยการใช้ระบบภูมิคุ้มกันร่างกาย กล่าวว่า ไม่เกิน 10 ปี มะเร็งจะสามารถรักษาได้

อนาคตอันใกล้

เชื้อดื้อยาถูกคาดการณ์ว่า จะเป็นต้นเหตุหลักการเสียชีวิตของมนุษย์แซงหน้ามะเร็ง และภายในปี พ.ศ. 2593 ประชากรโลกกว่า 10 ล้านคนอาจเสียชีวิตจากเชื้อดื้อยา

และในตอนนี้ประเทศไทยมีคนเสียชีวิตจากเชื้อดื้อยาประมาณ 15 นาทีต่อคน

จากประวัติศาสตร์มนุษยชาติที่ยกมาข้างต้นชี้ให้เห็นว่า ความตายคือสิ่งที่มนุษย์พยายามเอาชนะมากที่สุด ต่อให้เป็นโรคร้ายแค่ไหน มนุษย์จะพยายามค้นคว้าหา “วิธี” รักษาจนสำเร็จ ซึ่งที่ผ่านมา “ยา” คือ “วิธี” ที่มนุษย์ใช้ในการเอาชนะความตายจากโรคภัยไข้เจ็บ

เราจึงไว้ใจ “ยา” เสมอมา แต่สำหรับวิกฤติเชื้อดื้อยานั้น มันกำลังทำให้เราต้องตั้งคำถามกันใหม่ เพราะ “ยา” ได้กลับกลายเป็นต้นตอของสาเหตุของปัญหาเสียเอง

ด้วยเหตุนี้เชื้อดื้อยาจึงกลายเป็นวาระสำคัญของทุกประเทศ และองค์กรอนามัยโลกได้กำหนดให้มีสัปดาห์ตระหนักรู้เรื่องเชื้อดื้อยาในช่วงเดือนพฤศจิกายนของทุกปี ซึ่งประเทศไทยในวันที่ 12-18 พฤศจิกายน พ.ศ.2561 ก็จะมี “สัปดาห์รู้รักษ์ ตระหนักใช้ยาต้านแบคทีเรีย” เช่นกัน เพื่อรณรงค์ให้ทุกคนรับรู้และป้องกันอันตรายจากเชื้อดื้อยา

สาเหตุหลักๆ ของเชื้อดื้อยามาจากการใช้ยาปฏิชีวนะในการรักษาอย่างไม่ถูกวิธี การใช้ยาปฏิชีวนะในอุตสาหกรรมอาหาร และการปนเปื้อนในสภาพแวดล้อม เสริมกับพฤติกรรมความเคยชิน รวมถึงการขาดความรู้ ทำให้สถานการณ์ของเชื้อดื้อยามีความรุนแรง และควบคุมได้ยาก

“หากเทียบกับการเป็นโรคมะเร็ง โรคหัวใจ อาการของโรคพวกนี้จะชัดกว่า หาสาเหตุได้ง่ายกว่า แต่สำหรับเชื้อดื้อยานั้น มันจะชัดเจนตอนที่เราอยู่ในภาวะวิกฤติของการรักษา คนที่เป็นเชื้อดื้อยามักเสียชีวิตจากการเป็นปอดบวม เพราะร่างกายมันไม่สามารถรับยาได้อีกแล้ว จากการผ่านยามาเยอะ

และแนวโน้มของเชื้อดื้อยาก็มีความรุนแรงสูงมากขึ้น เพราะต่อให้เราคิดยาใหม่สำเร็จ บางครั้งก็ไม่สามารถต่อกรกับเชื้อแบคทีเรียได้ เพราะแบคทีเรียมีความแข็งแรงและมีความสามารถในการปรับตัวให้มีชีวิตสูงมาก มันสามารถปรับตัวได้เร็วกว่ามนุษย์หลายเท่า”

พญ.วารุณี พรรณพานิช จากสถาบันสุขภาพเด็กแห่งชาติมหาราชินี ได้เล่าถึงแนวโน้มของวิกฤติเชื้อดื้อยาที่กำลังเกิดขึ้น ซึ่งสอดคล้องกับแนวทางของ WHO ที่ได้ยกเรื่องเชื้อดื้อยาขึ้นมาเป็นวาระสำคัญ

เชื้อดื้อยาเป็นภัยร้ายที่โอบล้อมเราเข้ามาเรื่อยๆ ไม่เกี่ยง เพศ วัย หรือฐานะ อย่างไรก็ตามในบางช่วงวัยก็ต้องให้ความระมัดระวังมากเป็นพิเศษ

“วัยที่มีความเสี่ยงมากที่สุด คือ ช่วง Extreme Age ซึ่งก็คือ วัยเด็กเล็กมาก กับคนสูงอายุเพราะกลุ่มคนเหล่านี้จะมีภูมิคุ้มกันร่างกายไม่มากพอ ทำให้ติดเชื้อง่าย ในส่วนของวัยทำงานทั่วไป อาจเกิดจากการซื้อยากินเอง แล้วกินอย่างไม่ถูกต้อง ทำให้มีเชื้อสะสมอยู่ในร่างกาย แต่ยังไม่ลุกลาม” พญ.วารุณีกล่าว

ซึ่งในกรณีของเด็กเล็กที่เป็นเชื้อดื้อยา พญ.วารุณี ได้เล่าถึงตัวอย่างที่เกิดขึ้นจริงว่า เด็กบางคนแค่พ่อแม่ขายไก่ทอดที่อาจมีการใช้ยาปฏิชีวนะในการเลี้ยง ก็สามารถทำให้เชื้อดื้อยาแพร่ผ่านการสัมผัสจากพ่อแม่สู่ลูกได้

“ความน่ากลัวที่สุดของเชื้อดื้อยาคือ มันซ่อนอยู่ แต่เราไม่มีทางรู้ตัว ซึ่งการจะรู้ได้นั้นต้องไปรับการตรวจที่ห้องปฏิบัติการทางจุลวิทยา หรือที่โรงพยาบาลขนาดใหญ่ ซึ่งตามคลินิกหรือบางโรงพยาบาลอาจจะไม่สามารถตรวจได้ เพราะขาดเครื่องมือ” พญ.วารุณี กล่าวทิ้งท้าย

ดังนั้นทางที่ดีที่สุด เราจึงควรดูแลตนเอง หลีกเลี่ยงความเสี่ยงที่จะก่อให้เกิดเชื้อดื้อยา ด้วยแนวทางดังนี้

1. อย่าใช้ยาปฏิชีวนะโดยไม่จำเป็น
2. หากจำเป็นต้องกินยาปฏิชีวนะต้องกินตามคำสั่งแพทย์หรือเภสัชกรอย่างเคร่งครัด
3. ไม่กินยาปฏิชีวนะกับโรคที่มีสาเหตุจากเชื้อไวรัส เช่น อุจจาระร่วง แผลสดจากอุบัติเหตุ และหวัดเจ็บคอ (หวัดเจ็บคอ 80% มักมีสาเหตุจากเชื้อไวรัส พักผ่อนเพียงก็หายเองได้)
4. หมั่นล้างมือให้ถูกวิธี เพื่อป้องกันการแพร่เชื้อจากการสัมผัส

และถ้าเราสามารถหลีกเลี่ยงปัจจัยเสี่ยงที่จะก่อให้เกิดเชื้อดื้อยาเพิ่มเติมเป็นระยะเวลาหนึ่ง เชื้อดื้อยาที่เคยสะสมอยู่ในร่างกายของเราจะค่อยๆ สลายหายไปได้

แม้วันนี้เราอาจจะยังไม่สามารถสรุปผลแพ้ชนะ และจำนวนการสูญเสียที่แน่ชัดของมนุษย์จากเชื้อดื้อยาได้ แต่สิ่งหนึ่งที่เราอาจเรียนรู้ได้ทันทีก็คือ มนุษย์คือต้นเหตุของวิกฤติในครั้งนี้ และทางแก้ก็คือความร่วมมือร่วมใจของเราทุกคนที่จะลดปัจจัยในการเกิดเชื้อดื้อยา เพื่อทำให้มูลค่าของบทเรียนไม่สูงเกินกว่าจะจ่ายไหว

แพทย์พบประชาชนมีพฤติกรรมการใช้ยาปฏิชีวนะ ที่ขาดความรู้และเข้าใจ แนะ 3 แนวทางวิธีการใช้ยาปฏิชีวนะ เพื่อป้องกันและควบคุมการดื้อยา

นายแพทย์สุพรรณ ศรีธรรมมา อธิบดีกรมการแพทย์ เปิดเผยว่า กรมการแพทย์ให้ความสำคัญกับการป้องกัน และควบคุมปัญหาเชื้อดื้อยาในโรงพยาบาล โดยมีการวางแผนป้องกันและควบคุมเชื้อดื้อยาที่เป็นผลพวงหลักจากการใช้ยาปฏิชีวนะมากเกินความจำเป็น และไม่ถูกต้องทั้งในและนอกโรงพยาบาล โดยมุ่งเน้นให้สถานพยาบาลในสังกัดกรมการแพทย์ควบคุมปริมาณการจ่ายยาปฏิชีวนะให้เหมาะสม เพื่อความปลอดภัยต่อสุขภาพของประชาชน และสอดรับกับนโยบาย ของรัฐบาลในการลดค่าใช้จ่ายที่เกินความจำเป็น

สาเหตุสำคัญประการหนึ่งเกิดจากการใช้ยาปฏิชีวนะอย่างไม่สมเหตุสมผล ประชาชนไม่มีความรู้ ความเข้าใจ เกี่ยวกับการใช้ยาปฏิชีวนะ ส่งผลให้เกิดพฤติกรรมการใช้ยาที่ไม่ถูกต้อง เช่น การซื้อยาใช้เอง การร้องขอยาจากแพทย์ การใช้ยาผิดข้อบ่งชี้ ทำให้เกิดปัญหาเชื้อดื้อยาซึ่งทวีความรุนแรงมากขึ้นในประเทศไทย ดังนั้น เพื่อเป็นการป้องกันและควบคุมปัญหาการดื้อยา

แนวทางการใช้ยา 3 ข้อ ดังนี้ 1.ควบคุมการใช้ยาปฏิชีวนะในกรณีจำเป็นเท่านั้น เช่น การป่วยด้วยโรคหวัด ไม่จำเป็นต้องใช้ยาปฏิชีวนะ เนื่องจากเชื้อหวัดเป็นไวรัส ไม่ใช่แบคทีเรีย ดังนั้น การกินยาปฏิชีวนะจึงไม่มีผล 2.ควรกินยาปฏิชีวนะให้ครบขนาดตามที่แพทย์สั่ง หากหยุดกินเองเชื้อแบคทีเรียจะปรับตัวให้คงทนต่อยามากขึ้น และกลายเป็นเชื้อดื้อยาในที่สุด 3.ควรใช้ยาอย่างสมเหตุสมผล ไม่ใช้ยาปฏิชีวนะที่มีฤทธิ์ยาแรงเกินไป เพื่อมุ่งให้หายจากอาการป่วยโดยเร็ว ซึ่งหากใช้ยาปฏิชีวนะที่มีฤทธิ์แรงในการรักษาเริ่มแรกทันที เมื่อเกิดการดื้อยาขึ้นจะทำให้ไม่มียาขนานต่อไปเพื่อใช้ในการรักษา

ฉะนั้น การแก้ปัญหาการใช้ยาปฏิชีวนะ ที่มากเกินจำเป็นต้องดำเนินการในทุกภาคส่วน ทั้งในส่วนของโรงพยาบาล ร้านยา และภาค ประชาชน จึงจะสามารถทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงได้อย่างชัดเจนและยั่งยืน

การบริโภคยาเกินความจำเป็น นอกจากจะสิ้นเปลืองโดยใช่เหตุแล้วยังเป็นอันตรายต่อสุขภาพในระยะยาว

ฉบับที่แล้วเราพูดถึงพฤติกรรมการบริโภคยาแบบ “D.I.Y” ซึ่งปฏิเสธไม่ได้ว่าแพร่หลายมากในหมู่คนไทย ชนิดที่เป็นอะไรนิดอะไรหน่อยก็ต้องพึ่งยา แม้แต่มีอาการปวดเมื่อยกล้ามเนื้อจากการทำงานมา ก็ต้องพึ่งยา ปวดหัวตัวร้อนหน่อยก็ต้องพึ่งยา อึดอัดแน่นท้องอาหารไม่ย่อยหน่อยก็ต้องพึ่งยา และอีกสารพัดอาการ แม้แต่อาการกินไม่ได้นอนไม่หลับก็ต้องพึ่งยา…เอะอะก็ไปซื้อยามากินๆ ไม่รู้จะกินกันไปทำไมนักหนา ทั้งๆที่ก็รู้กันว่ากินไปเข้าแล้วก็ไปเป็นภาระกับตับกับไต แต่ก็ยังไม่วายกินกันอยู่นั่นแหละ

ในที่นี้เรากำลังพูดถึงการบริโภคยาเกินความจำเป็น ซึ่งนอกจากจะสิ้นเปลืองโดยใช่เหตุแล้วยังเป็นอันตรายต่อสุขภาพในระยะยาวด้วย และการบริโภคยาชนิดใดต่อเนื่องเป็นเวลานานๆและมียาชนิดนั้นตกค้างอยู่ในร่างกายมากๆ นั้นทำให้มีโอกาสที่จะแพ้ยาตัวนั้นได้ง่ายในวันข้างหน้าเมื่อต้องใช้ยาตัวนั้นซ้ำอีกครั้ง

จริงอยู่การแพ้ยาไม่ได้มีโอกาสเกิดขึ้นได้ง่ายๆ กับทุกคน แต่ไม่ใช่ว่าจะไม่มีโอกาสเกิดขึ้นเลย โดยเฉพาะคนที่มีอาการภูมิแพ้เป็นโรคประจำตัวจะมีโอกาสแพ้ยาได้ง่ายกว่าคนปกติทั่วไป เพราะคนที่มีอาการภูมิแพ้เรื้อรังนั้นระบบภูมิคุ้มกันจะไวต่อสิ่งกระตุ้นมากกว่าปกติ เช่นเดียวกับไวต่อยามากกว่าคนปกติทั่วไป จึงมีความเสี่ยงแพ้ยามากกว่าคนอื่น ซึ่งไม่ต่างจากอาการแพ้อาหารทะเล แพ้เกสรดอกไม้ หรือแพ้อะไรต่างๆนานา คนที่เป็นภูมิแพ้จึงควรระมัดระวังในการใช้ยามากกว่าคนปกติ

อาการแพ้ยาที่เกิดขึ้นกับแต่ละคนนั้นจะมีดีกรีแตกต่างกันไป ขึ้นอยู่กับว่ากับว่าแพ้มากน้อยแค่ไหน และแพ้จากสาเหตุระบบภูมิคุ้มกันทำงานไวกว่าปกติ หรือแพ้จากฤทธิ์ยาโดยตรง ซึ่งถ้าแพ้ระบบภูมิคุ้มกันทำงานไวกว่าปกติอาการจะไม่ค่อยรุนแรงเท่าแพ้จากฤทธิ์ยาโดยตรง แต่ก็ขึ้นอยู่กับแต่ละคนอีกเช่นกัน ไม่สามารถคาดการณ์ได้ล่วงหน้าว่าใครจะมีอาการแพ้มากน้อยแค่ไหน ขึ้นอยู่กับว่าใครจะ “ฟลุคประหลาด” กว่าใคร แต่ที่แน่ๆคือไม่มีใครอยากฟลุคประหลาดกับเรื่องนี้หรอก จริงไหมคะ

งั้นเรามาดูกันว่าอาการที่เริ่มตั้งแต่เล็กน้อยไปจนถึงปานกลางและจนถึงขั้นรุนแรงนั้นมันมีอาการอย่างไรกันบ้าง ในรายที่แพ้ไม่รุนแรงจะมีแค่อาการผื่นคันลมพิษ หรือตุ่มใสๆขึ้นมาตามตัว หรือมีอาการหน้าบวม ปากบวม ซึ่งมักจะเกิดจากการแพ้ยาปฏิชีวนะ พวกเพนนิซิลิน ซัลฟา เต็ตตร้าไซคลีน สเตร็ปโตมัยซิน เป็นต้น

ในรายที่แพ้ปานกลางจะมีอาการคลื่นไส้อาเจียน แน่นหน้าอก ใจสั่น หายใจลำบาก ซึ่งส่วนใหญ่จะเกิดจากการใช้ยาฉีด

ส่วนในรายที่แพ้รุนแรงจะมีอาการไม่ต่างจากแพ้ปานกลางเท่าใดนัก แต่จะมีอาการลักษณะเดียวกันนั้นรุนแรงกว่า และจะมีอาการความดันต่ำ เป็นลม หมดสติ หยุดหายใจ อาการแพ้ยารุนแรงนี้จะเกิดขึ้นแบบเฉียบพลัน นั่นหมายถึงว่าอาจเสียชีวิตเฉียบพลันได้เช่นกัน

อาการแพ้ยาเฉียบพลันที่เกิดจากระบบภูมิคุ้มกันไวต่อยามากกว่าปกตินี้ เมื่อเกิดขึ้นแล้วจะกระทบต่อการทำงานของระบบต่างๆในร่างกายหลายระบบพร้อมๆ กัน ไม่ว่าจะเป็นผิวหนัง ระบบทางเดินหายใจ ระบบหัวใจและหลอดเลือด และระบบทางเดินอาหาร ซึ่งในรายที่อาการรุนแรงมากๆอาจทำให้เกิดภาวะระบบทางเดินหายใจตีบตันอย่างรุนแรงจนหายใจไม่ได้ และตัวบวมเพราะเส้นเลือดทั่วร่างกายขยายตัว ทำให้ระบบไหลเวียนของเลือด และระบบการทำงานของหัวใจล้มเหลว อาจเสียชีวิตเฉียบพลันได้หากรักษาไม่ทัน

ปฏิกริยาภูมิแพ้รุนแรงเฉียบพลันแบบนี้ เรียกว่า “แอแนฟิแล็คซิส” สามารถเกิดขึ้นได้ในทุกเพศทุกวัย ตั้งแต่เด็กแรกเกิดไปจนถึงผู้สูงอายุ ซึ่งมีการเก็บสถิติในสหรัฐอเมริกาและยุโรปพบได้ 3- 60 คนต่อประชากร 100,000 คน ซึ่งคาดเป็นอัตราที่ใกล้เคียงกันทั่วโลก ซึ่งส่วนใหญ่เกิดจากยาปฏิชีวนะพวกเพนนิซิลิน อาหารทะเล รวมถึงแพ้พิษแมลงต่างๆ เป็นตัวกระตุ้น

อาการแพ้ยารุนแรงเฉียบพลันอีกแบบหนึ่งที่เกิดขึ้นจากการที่ระบบภูมิคุ้มกันตอบสนองต่อสิ่งกระตุ้นที่เข้าสู่ร่างกายอย่างผิดปกติ จนทำให้เกิดอาการแพ้ตามผิวหนังและเยื่อเมือกบุอวัยวะภายในต่างๆจนผิวไหม้หลุดลอกทั้งผิวหนังภายนอกร่างกายและ เยื่อบุในปาก ลำคอ หลอดหลอดลม หลอดอาหาร ในลูกตา ไปจนถึงช่องคลอดและทวารหนัก ซึ่งจะทำให้เกิดการติดเชื้อในกระแสเลือดและเสียชีวิตได้ง่าย หากรักษาไม่ทัน อาการแบบนี้จะพบประมาณ 2-6 คนใน 1,000,000 คน อาการแบบนี้เรียกว่า “สตีเสนส์-จอห์นสัน ซินโดรม”

และประมาณ 10% ของผู้ป่วยอาการสตีเวนส์-จอห์นสันซินโดรมนี้จะมีอาการที่เยื่อบุลูกตา จนอาจทำให้ตาบอดได้ ซึ่งสามารถสังเกตได้ หากมีอาการแพ้ยาที่ส่งผลต่อเยื่อบุลูกตา จะเริ่มต้นด้วยมีอาการคัน เคือง แสบ เจ็บ ปวด จนลืมตาไม่ขึ้น และมีน้ำตาไหลตลอดเวลา หลังจากนั้นเยื่อบุตาก็จะอักเสบอย่างรุนแรง จนเป็นแผล พังผืด เซลล์เนื้อเยื่อบุตาก็จะตาย ทำให้เลนส์ตาขุ่นและเกิดตาบอดเฉียบพลัน

อย่างไรก็ตามเราสามารถสังเกตได้ด้วยตัวเองหากมีอาการผิดปกติเกิดขึ้นหลังได้รับยาทั้งยากินและยาฉีด หากมีอาการดังที่กล่าวมาแล้ว และอาการดังต่อไปนี้ ไม่ว่าจะเป็นข้อใดข้อหนึ่งหรือหลายๆข้อ ก็ควรรีบไปพบแพทย์อย่ารอให้อาการมันดีขึ้นเอง เช่น อาการมีผื่นขึ้นตามผิวหนัง โดยอาจจะเริ่มที่ฝ่ามือ ฝ่าเท้า ศีรษะ และผื่นจะลามไปทั้งตัว

นอกจากนี้ยังมีอาการคันหนังตา และรอบปากจะบวมเห่อ บางรายอาจะมีผิวหนังบวมทั่วตัว ปากบวม คอบวม รู้สึกเหมือนมีก้อนในคอ เสียงแหบเนื่องจากกล่องเสียและเส้นเสียงบวม หลอดลมตีบ หายใจลำบาก ผู้ป่วยจะกระสับกระส่าย ความดันโลหิตก็จะต่ำลง อ่อนเพลีย ชีพจรเต้นเร็ว หน้ามืดและจะหมดสติภายในไม่กี่นาที

ดังนั้นหลังจากได้รับยาไม่ว่ายากินหรือยาฉีดหากเริ่มมือการผื่นคันที่ยังไม่รุนแรงมากปรากฏขึ้นก็อย่ารีรอให้รีบไปพบแพทย์ก่อนที่จะมีอาการอย่างอื่นตามมาจนอาจได้รับการรักษาไม่ทัน ทั้งนี้หากเกิดกรณีฉุกเฉินแบบนี้ขึ้นท่านก็สามารถใช้บริการรถพยาบาลฉุกเฉิน 1669 ให้พาไปส่งโรงพยาบาลใกล้สุดได้ฟรีค่ะ

ไม่มีใครอยากแพ้ยา แต่เรื่องแบบนี้ไม่สามารถพยากรณ์ล่วงหน้าได้…ดูแลตัวเองนะคะ