Category: บทความ

อักเสบ มีความหมายตรงกับภาษาอังกฤษว่า Inflammation ซี่งเป็นภาวะที่ทำให้เกิดอาการปวด บวม แดงและรู้สึกร้อน ณ บริเวณที่มีการอักเสบเกิดขึ้น ภาวะอักเสบที่รู้จักกันดี ได้แก่ ข้ออักเสบ เอ็นอักเสบกล้ามเนื้ออักเสบ รวมทั้งอาการอักเสบที่เกิดขึ้นจากอุบัติเหตุในการทำงานหรือเล่นกีฬา การใช้ยาเพื่อลดการอักเสบ ต้องใช้ยากลุ่มที่เรียกว่า “ยาแก้อักเสบ”หรือ “ANTI-INFLAMMATORY DRUG” หรือ“NSAIDs” (เอ็น-เซด ย่อมาจากคำว่า Non-Steroidal Anti-Inflammatory Drugs) โดยยาแก้อักเสบนี้ ยังนิยมใช้ลดอาการปวดที่เกิดจากสาเหตุอื่นๆ เช่น ปวดหัว ปวดประจำเดือน ปวดฟัน ปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ รวมทั้งยังอาจใช้ลดไข้อีกด้วย ทำให้มียาประเภทนี้จำหน่ายและใช้กันอย่างแพร่หลายในประเทศไทย ทั้งที่เป็นยากิน ยาฉีด ยาใช้ภายนอกทั้งในรูปเจลหรือสเปรย์ โดยยาแต่ละตัวจะมีข้อบ่งใช้และวิธีการใช้ยาแตกต่างกันไป

สิ่งที่ควรคำนึงเสมอในการใช้ยากลุ่มนี้ คือ

1. “ยาแก้อักเสบ” มักระคายเคืองทางเดินอาหาร ควรรับประทานยาหลังอาหารทันทีและดื่มน้ำตามมากๆ
2. “ยาแก้อักเสบ” มักใช้เพื่อบรรเทาอาการเท่านั้น เมื่อหายจากอาการอักเสบและอาการปวดให้หยุดยาทันที โดยเฉพาะอย่างยิ่งชนิดที่เป็นยากิน เนื่องจากการใช้ยานานๆ นอกจากระคายเคืองทางเดินอาหารแล้ว อาจทำให้การหยุดไหลของเลือดผิดปกติ ความดันโลหิตสูง บวมน้ำและเกิดภาวะไตวายได้(ระยะเวลาในการใช้ยา ขึ้นกับข้อบ่งใช้และสภาวะโรคที่เป็น จากคำแนะนำของแพทย์หรือเภสัชกร)

“ยาแก้อักเสบ” ซึ่งมีใช้ในประเทศไทย ได้แก่

เนื่องจากยากลุ่มนี้สามารถหาซื้อได้ที่ร้านยาทั่วไป ทำให้หลายคนเข้าใจผิดและไปที่ร้านยาเพื่อขอซื้อยาแก้อักเสบมาใช้สำหรับอาการเจ็บคอซึ่งมีสาเหตุจากการติดเชื้อ โดยที่ไม่ทราบว่าแท้จริงแล้ว โรคติดเชื้อต้องรักษาด้วย “ยาฆ่าเชื้อ” หรือ “ANTI-BIOTIC” ซึ่งมีผลช่วยทำลายเชื้อแบคทีเรียที่เป็นสาเหตุของการติดเชื้อนั้น ทำให้นอกจากยาจะไม่ช่วยให้อาการเจ็บคอหายเร็วขึ้นแล้ว ยังอาจทำให้ผู้ใช้ยาเกิดอาการไม่พึงประสงค์จากยาแก้อักเสบอีกด้วย ดังนั้น ก่อนซื้อยามาใช้ทุกครั้ง ควรแจ้งถึงสาเหตุที่ต้องใช้ยากับเภสัชกรให้ชัดเจนก่อนเสมอ

เอกสารอ้างอิง

1. MIMS Thailand. 124th ed. Bangkok: UBM Medica; 2011.

ยาปฏิชีวนะ (Antibiotic) เป็นยาฆ่าเชื้อแบคทีเรีย ไม่มีฤทธิ์ฆ่าเชื้อไวรัส และไม่มีฤทธิ์ลดการอักเสบ แก้ปวด ลดไข้ ใช้รักษาเฉพาะโรคที่เกิดจากการติดเชื้อแบคทีเรียเท่านั้น เช่น ทอนซิลอักเสบเป็นหนอง
ยาแก้อักเสบ หรือ ยาต้านการอักเสบ (Anti-inflammatory drugs) เป็นยาที่ออกฤทธิ์ลดการอักเสบ ลดไข้ บรรเทาปวด ลดบวมแดง เช่น แอสไพริน  ไอบูโพรเฟน  ไม่มีฤทธิ์ฆ่าเชื้อแบคทีเรีย

ลักษณะการอักเสบ
– การอักเสบมี 2 แบบ คือ 1.อักเสบจากการติดเชื้อแบคทีเรีย  2.อักเสบที่ไม่ได้เกิดจากการติดเชื้อแบคทีเรีย
– การอักเสบส่วนใหญ่ไม่ได้เกิดจากการติดเชื้อแบคทีเรีย แต่การอักเสบเกิดจากสาเหตุอื่น เช่น โรคภูมิแพ้  คออักเสบจากเชื้อไวรัส  ผิวหนังอักเสบจากการแพ้แดดหรือสารเคมี กล้ามเนื้ออักเสบจากการยกของหนัก

อันตรายจากการใช้ยาปฏิชีวนะพร่ำเพรื่อ
แพ้ยา : หากแพ้ไม่มากอาจมีแค่ผื่นคัน ถ้ารุนแรงขึ้นผิวหนังจะเป็นรอยไหม้ หลุดลอก หรืออาจถึงขั้นเสียชีวิต
เกิดเชื้อดื้อยา : การกินยาปฏิชีวนะพร่ำเพรื่อกระตุ้นให้เชื้อแบคทีเรียกลายพันธุ์เป็นเชื้อดื้อยา ต้องเปลี่ยนไปใช้ยาปฏิชีวนะที่ใหม่ขึ้น แพงขึ้น ซึ่งเหลือให้ใช้อยู่ไม่กี่ชนิด สุดท้ายก็จะไม่มียารักษา และเสียชีวิตในที่สุด
เกิดโรคแทรกซ้อน : ยาปฏิชีวนะจะฆ่าทั้งแบคทีเรียก่อโรคและแบคทีเรียชนิดดีมีประโยชน์ในลำไส้ของเรา เมื่อแบคทีเรียชนิดดีตายไป เชื้ออื่นๆ ในตัวเราจึงฉวยโอกาสเติบโตมากขึ้น ทำให้เกิดโรคแทรกซ้อนต่างๆ เช่น ลำไส้อักเสบอย่างรุนแรง โดยผนังลำไส้ที่ถูกทำลายหลุดลอกมากับอุจจาระ อันตรายถึงชีวิต

ข้อมูลจาก..โครงการส่งเสริมการใช้ยาปฏิชีวนะอย่างสมเหตุผลในร้านยา ปี พ.ศ. 2555

ไม่ว่าจะฤดูไหน ในเมืองไทยก็เสี่ยงอาการท้องเสีย ถ่ายเหลว หรืออาหารเป็นพิษได้ทั้งปี เพราะอากาศร้อนชื้นในบ้านเราทำให้อาหารเน่าเสียได้ง่าย อาหารบางประเภทมีเชื้อแบคทีเรียเจริญเติบโตได้ภายในไม่กี่นาทีที่ทำเสร็จแล้วตั้งทิ้งไว้โดยไม่อุ่นร้อน หรือนำเข้าตู้เย็น หากมีอาการท้องเสียแล้ว ควรกินยาอะไรบ้าง และควรปฏิบัติอย่างไรถึงจะถูกต้อง

ถ่ายแบบไหน ถึงเรียกว่า “ท้องเสีย”

อาการท้องเสีย คือการถ่ายเหลวเป็นน้ำ หรือมีกากใยอาหารเพียงเล็กน้อย โดยหากมีอาการถ่ายในลักษณะนี้มากกว่า 3 ครั้งขึ้นไป หรือถ่ายเป็นมูกเลือด 1 ครั้งขึ้นไปภายใน 24 ชั่วโมง สันนิษฐานได้ว่ากำลังมีอาการท้องเสียเกิดขึ้น

“ท้องเสีย-ถ่ายเหลว” ควรใช้ยาอะไรบ้าง?

ผงเกลือแร่โออาร์เอส (ORS)

สรรพคุณ : ชดเชยการสูญเสียน้ำ และเกลือแร่จากการถ่ายเหลวบ่อยๆ

วิธีใช้

• เทผงเกลือแร่ลงในแก้ว เติมน้ำดื่มสะอาด หรือน้ำต้มสุกลงไปตามปริมาณที่ระบุเอาไว้ในฉลากผลิตภัณฑ์ (ซองยา) ดื่มจนหมด หรือค่อยๆ จิบถ้ามีอาการคลื่นไส้

ยาผงถ่าน (คาร์บอน)

สรรพคุณ : ลดอาการแน่นท้อง และทำให้อุจจาระเหลวน้อยลง (ไม่ใช่ยาหยุดถ่าย)

วิธีใช้

• ดูวิธีกินจากฉลากของยา เพราะยาผงถ่านมีหลายชนิด แต่โดยทั่วไปจะเป็นการกินที่ครั้งละ 2 เม็ด หรือ 3-4 เม็ด ทันทีที่มีอาการ
  
  
• กินทุกๆ 3-4 ชั่วโมง ตามความรุนแรงของอาการท้องเสีย
  
  
• หากยังถ่ายบ่อย หรือยังถ่ายเป็นน้ำอยู่ ให้กินยาให้ถี่ขึ้น
  
  
• ไม่ควรกินยาผงถ่านเกินวันละ 16 เม็ด

ข้อบ่งชี้ในการใช้ยา : ยาคาร์บอน ไม่ใช่ “ยาหยุดถ่าย” เป็นเพียงยาที่เข้าไปช่วยดูดซับสารเคมี สารพิษ รวมถึงเชื้อแบคทีเรียที่ทำให้เกิดอาการอาหารเป็นพิษออกมาผ่านอุจจาระ อาจช่วยลดอาการถ่ายท้องในรายที่ป่วยเป็นโรคอาหารเป็นพิษที่เกิดจากเชื้อแบคทีเรียได้

หากเป็นอาการท้องเสียที่ไม่ได้มีการติดเชื้อ (ถ่ายเหลว แต่ไม่ได้ปวดบิด อาเจียน หรือมีไข้ร่วมด้วย) ร่างกายจะค่อยๆ หยุดถ่ายไปได้เอง อาจไม่จำเป็นต้องทานยาคาร์บอน เราควรดื่มน้ำเกลือแร่เพื่อชดเชยน้ำที่เสียไปจากการถ่าย เพื่อป้องกันอาการช็อกจากการขาดน้ำกะทันหันแทน (ทั้งนี้ หากถ่ายเกิน 10 ครั้งแล้วอ่อนเพลียมาก ควรพบแพทย์เพื่อหาสาเหตุที่แท้จริงของการถ่ายเหลวในครั้งนั้นๆ จะดีกว่า)

ยาโลเพอราไมด์

เช่น อีโมเดียม หรือโลเพอราไมด์ จีพีโอ

สรรพคุณ : ใช้ในกรณีที่จิบน้ำเกลือแร่ และกินยาผงถ่านแล้วยังไม่ดีขึ้น

วิธีใช้

• ห้ามกินหากถ่ายเป็นมูกเลือด
  
  
• กิน 2 เม็ดในครั้งแรก และกินซ้ำครั้งละ 1 เม็ดทุกครั้งที่ถ่ายเหลว
  
  
• ห้ามกินเกิน 8 เม็ดต่อวัน

หากทำทั้ง 3 วิธีนี้แล้วอาการยังไม่ดีขึ้นภายใน 24 ชั่วโมง ควรรีบพบแพทย์เพื่อตรวจร่างกายอย่างละเอียดอีกครั้ง

ข้อควรระวัง : ไม่ควรซื้อยาปฏิชีวนะรับประทานเอง ควรขอคำปรึกษาจากเภสัชกร หรือแพทย์ก่อนรับประทานทุกครั้ง โดยเฉพาะยาหยุดถ่าย และยาฆ่าเชื้อ เพราะเสี่ยงอันตรายต่อร่างกายได้ เช่น ยาหยุดถ่ายอาจทำให้ร่างกายขับเชื้อโรคออกมาได้ไม่หมด (หากเป็นอาการท้องเสียจากอาการติดเชื้อ ร่างกายจะพยายามกำจัดเชื้อโรคด้วยการขัยถ่าย) หรือยาฆ่าเชื้อ หากกินเมื่อไม่ได้มีเชื้อโรคอะไร หรือรับประทานไม่ถูกวิธี อาจทำให้เกิดอาการดื้อยาได้ เป็นต้น

สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา หรือ อย. เผยแพร่ข้อมูลเกี่ยวกับวิธีการกินยาคุมกำเนิดอย่างถูกวิธีในแต่ละประเภท เพื่อประสิทธิภาพในการป้องกันการตั้งครรภ์ได้อย่างสูงสุด เพราะสาวๆ หลายคนอาจจะยังไม่เข้าใจว่าจะต้องกินอย่างไร หรือกินแล้วดันตั้งครรภ์ขึ้นมาเสียอย่างนั้น มาดูรายละเอียดง่ายๆ กันค่ะ

ยาคุมกำเนิด มีกี่ชนิด?

จริงๆ แล้วในร้ายขายยาตามท้องตลาด มียาคุมอยู่มากมายหลายชนิด แต่ชนิดที่ได้รับความนิยม หรือใช้กันบ่อยๆ คือชนิด 21 วัน และชนิด 28 วัน โดยทั้งสองแบบนี้จะมียาให้ทานทั้งหมด 2 แผง

ยาคุมชนิด 21 วัน – ต้องทานแผงแรกให้หมดก่อน จากนั้นหยุดทานยาไป 7 วัน แล้วค่อยเริ่มทานยาแผงที่สอง

ยาคุมชนิด 28 วัน – สามารถทานยาทั้งสองแผงติดต่อกันได้เลย ไม่ต้องหยุดรอ

ควรกินยาคุมกำเนิดเมื่อไร?

เราควรกินยาคุมตั้งแต่ช่วงวันแรก ถึงวันที่ 5 ของการมีประจำเดือน กล่าวคือ หากมีประจำเดือนวันแรก ในวันที่ 12 พ.ค. เราก็ควรเริ่มกินยาคุมตั้งแต่วันที่ 12 พ.ค. ได้เลย แต่หากไม่สะดวก หรือลืม ก็ยังสามารถเริ่มทานในวันที่ 13-16 พ.ค. ได้ นั่นคือเราสามารถกินยาคุมได้ภายใน 5 วันแรกของการมีประจำเดือนนั่นเอง

กินยาคุมกำเนิดอย่างไร?

เราควรกินยาคุมโดยเรียงลำดับตามลูกศรบนแผงยา ตั้งแต่เม็ดแรกไปถึงเม็ดสุดท้าย (ไม่ใช่นึกอยากจะกินเม็ดไหนก็บิเม็ดนั้นออกมานะ) และควรเลือกกินยาในเวลาเดียวกันของทุกๆ วัน เช่น คุณอาจจะชอบกินยาตอนเช้า ก็ต้องกินตอนเช้าของทุกวัน โดยตั้งเวลาไว้ที่ 7 โมงเช้าของทุกวัน เป็นต้น

ยาคุมกำเนิด มีอาการข้างเคียงหรือไม่?

สาวๆ บางคนอาจจะมีอาการข้างเคียงจากการกินยาคุม เช่น คลื่นไส้ อาเจียน ปวดศีรษะ อาการเหล่านี้อาจเกิดขึ้นในช่วงแรกๆ ของการกินยาคุมได้ แต่หากกินไปยาคุมไปหลายเดือนแล้ว ยังมีอาการเหล่านี้อยู่ ควรรีบปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรทันที เพราะอาจไม่ใช่เรื่องปกติก็ได้

การกินยาคุมกำเนิดเป็นเรื่องปกติ เพราะเป็นหนึ่งในวิธีการคุมกำเนิดที่ปลอดภัย และได้ผลจริง ดังนั้นไม่ต้องกลัว ไม่ต้องเขิน หรือมองว่าเป็นเรื่องน่าอายนะคะ เรารู้จักดูแลตัวเองก็เป็นเรื่องที่ถูกต้องแล้ว สิ่งที่ควรระวังคือ ต้องทานอย่างถูกวิธี และระมัดระวังในการมีเพศสัมพันธ์กับใครมากกว่า ต้องมั่นใจว่าคู่นอนของเรามีร่างกายที่แข็งแรงสมบูรณ์ดี ไม่เป็นโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ หากเป็นเช่นนั้นแล้ว ก็ไม่มีอะไรที่น่าเป็นห่วงค่ะ

อาการเจ็บป่วยระหว่างเดินทางเป็นสิ่งที่เกิดขึ้นได้อย่างไม่คาดคิด ดังนั้น เภสัชกรจึงได้แนะนำกลุ่มยา 5 กลุ่มที่ควรพกไปด้วยในการท่องเที่ยวแต่ละครั้ง เพื่อช่วยบรรเทาอาการเบื้องต้นต่าง ๆ ที่อาจเกิดขึ้นได้ ดังต่อไปนี้

ยากลุ่มแรกที่จะแนะนำ เป็นกลุ่มยาแก้ปวดเมื่อย ตัวอย่างของยากลุ่มนี้ ได้แก่ Paracetamol (พาราเซตามอล) ซึ่งยาตัวนี้ช่วยบรรเทาทั้งอาการปวดไม่รุนแรง และลดไข้ หากนักเดินทางมีกิจกรรมที่เสี่ยงทำให้เกิดอาการปวดมาก หรือมีการอักเสบของกล้ามเนื้อ ควรพกกลุ่มยาแก้ปวดที่ไม่ใช่สเตอรอยด์ ได้แก่ Ibuprofen (ไอบูโปรเฟน), Diclofenac (ไดโคลฟีแนค), Etoricoxib (อิโทริคอกซิบ), Celecoxib (ซีลีคอกซิบ) เป็นต้น แต่สำหรับนักเดินทางที่ไม่อยากรับประทานยา อาจจะใช้เป็นยาทาแก้ปวดก็ได้

ยากลุ่มต่อมา คือ กลุ่มยาเกี่ยวกับระบบทางเดินอาหาร ดังนี้ ยาแก้ปวดท้อง ท้องอืด ท้องเสีย ตัวอย่างของยากลุ่มนี้ ได้แก่ ORS (ผงเกลือแร่) ใช้ชดเชยการสูญเสียน้ำในกรณีท้องเสีย หรืออาเจียน, Ultracarbon (อัลตราคาร์บอน) ช่วยดูดซับสารพิษเมื่อท้องเสียจากอาหารเป็นพิษ, Imodium (อิโมเดียม) เป็นยาหยุดถ่าย ใช้ในกรณีที่มีอาการท้องเสียมาก และจำเป็นต้องเดินทางต่อ อาจพิจารณาให้เริ่มรับประทานยาตัวนี้ สำหรับอาการท้องอืดควรใช้ยา Simethicone (ไซเมทิโคน) ช่วยลดแก๊สในกระเพาะอาหารได้ โดยยาตัวนี้ต้องเคี้ยวก่อนกลืน, ยาธาตุน้ำขาว ใช้แก้ปวดท้อง ท้องอืด ท้องเสีย เป็นต้น

กลุ่มที่สาม คือ กลุ่มยาป้องกันเมารถ เมาเรือ เมาเครื่องบิน ตัวอย่างยาในกลุ่มนี้ ได้แก่ Dimenhydrinate (ไดเมนไฮดริเนต), Diphenidol (ไดเฟนิดอล) ช่วยป้องกันอาการเมารถ เมาเรือ เมาเครื่องบิน โดยแนะนำให้รับประทานยากลุ่มนี้ก่อนออกเดินทางอย่างน้อยครึ่งชั่วโมง

กลุ่มยาแก้แพ้ เป็นยากลุ่มต่อมาที่ค่อนข้างจำเป็นสำหรับนักเดินทาง ยากลุ่มนี้มีหลายตัว เช่น Hydroxyzine (ไฮดรอกไซซีน), Cetirizine(เซทิริซีน), Fexofenadine (เฟกโซเฟนาดีน) ช่วยลดอาการผื่นคัน และลดน้ำมูกได้ สำหรับนักเดินทางบางท่านที่ต้องการใช้ยาทาภายนอก อาจพิจารณาการใช้ยาทากลุ่มสเตียรอยด์

กลุ่มยาสุดท้ายที่สำคัญที่สุด และห้ามลืม คือ กลุ่มยาประจำตัว ไม่ว่าจะเป็น ยาลดความดัน ยาลดไขมัน ยาลดระดับน้ำตาลในเลือด หรือยาอื่น ๆ ที่ต้องรับประทานทุกวัน ควรจัดเตรียมยากลุ่มนี้ให้เพียงพอสำหรับการเดินทางแต่ละครั้ง

ยาทั้ง 5 กลุ่มนี้ เป็นยาเบื้องต้นที่มีความจำเป็นสำหรับนักเดินทางที่จะไปท่องเที่ยวทั้งในระยะทางใกล้หรือไกล สำหรับขนาดยาที่รับประทาน ควรได้รับคำแนะนำที่ถูกต้องเหมาะสมจากแพทย์หรือเภสัชกร แต่อย่างไรก็ตามก็ขึ้นอยู่กับความจำเป็นของแต่ละบุคคลด้วย นักเดินทางบางท่าน อาจพิจารณานำยานอกเหนือจากยาทั้ง 5 กลุ่มนี้ไปด้วย ไม่ว่าจะเป็นยากันยุงหรือแมลง สำหรับนักเดินทางที่จะไปท่องเที่ยวในพื้นที่ที่มีการชุกชุมของแมลงต่าง ๆ หรือครีมกันแดดและเจลว่านหางจระเข้ สำหรับนักเดินทางที่จะไปท่องเที่ยวทะเล เป็นต้น ยิ่งไปกว่านี้ นักเดินทางที่มีประวัติแพ้ยา ควรพกบัตรแพ้ยาติดตัวไปด้วยทุกครั้ง สำหรับนักเดินทางที่มีโรคประจำตัว และใช้ยาควบคุมพิเศษ ควรพกใบรับรองแพทย์ พร้อมชื่อสามัญของยาที่เป็นภาษาอังกฤษติดตัวอยู่เสมอ

เป้าหมายของการรักษาโรคเบาหวานก็คือการควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดให้อยู่ในระดับปกติ ซึ่งการควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดนี้เอง ที่เป็นแนวทางที่นำมาใช้ทั้งในการป้องกันและรักษาโรคเบาหวาน และการป้องกันหรือลดความเสี่ยงในการเป็นเบาหวานนั้น มีความสำคัญพอ ๆ กันกับการรักษาโรคเบาหวานด้วย เนื่องจากการประมาณพบว่าจำนวนผู้ที่มีภาวะก่อนเป็นเบาหวาน (prediabetes) นั้นอาจจะมีจำนวนมากเท่ากับจำนวนผู้ป่วยโรคเบาหวานเลยก็ได้

ก่อนที่เราจะคุยเรื่องการระวังรักษาโรคเบาหวานนั้น้ เราจำเป็นต้องรู้ถึง สาเหตุของโรคเบาหวาน เสียก่อน โดยเบาหวานเกิดจาก เบตาเซลล์ (Beta cells) ของตับอ่อนที่มีหน้าที่ผลิตฮอร์โมนอินซูลินถูกทำลายโดยระบบภูมิคุ้มกันร่างกาย ทำให้ตับอ่อนไม่สามารถผลิตฮอร์โมนอินซูลินได้ หรือ ตับอ่อนมีความผิดปกติ ทำให้การหลั่งฮอร์โมนอินซูลินมีน้อยเกินไป หรือ มีไม่เพียงพอ นอกจานี้ยังเกิดจากภาวะการดื้นอินซูลินของเซลล์เนื้อเยื่อได้อีกด้วย ดังนั้น ยาที่ใช้ในการรักษาโรคเบาหวานจึงออกฤทธิ์ผ่านกลไกต่างๆ ดังนี้

• เพิ่มปริมาณอินซูลินในเลือดโดยตรง เช่น ยาฉีด
• กระตุ้นให้ตับอ่อนสร้างอินซูลินมากขึ้น
• ทำให้เซลล์เนื้อเยื่อตอบสนองต่ออินซูลินได้มากขึ้น
• ลดน้ำตาลในเลือด หรือ ลดการดูดซึมของน้ำตาล (คาร์โบไฮเดรต) หรือ ยับยั้งการสร้างกลูโคส

“ปัจจุบันพบว่ามีคนเป็นโรคเบาหวานประมาณ ร้อยละ 3 ของประชากร และมีแนวโน้มสูงขึ้นเรื่อย ๆ โดยโรคเบาหวานเป็นสาเหตุสำคัญอันดับแรกที่ทำให้เกิดโรคไตวายเรื้อรัง และทำให้เกิดอาการแทรกซ้อนอื่นๆด้วย จัดได้ว่าโรคเบาหวานเป็นปัญหาการสุขภาพที่สำคัญระดับประเทศเลยทีเดียว”

นอกจากจะมีการรักษาโรคเบาหวานตามแนวทางการรักษาของแพทย์แผนปัจจุบันยัง ยังมีแพทย์ทางเลือก และมีการใช้สมุนไพร และผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร สำหรับรักษาโรคเบาหวาน กันอย่างแพร่หลาย และมีจำนวนมากด้วย ทั้งนี้การเลือกใช้ผลิตภัณฑ์ต่างๆ ก็ควรเลือกใช้อย่างระมัดระวัง เนื่องจาก หากใช้ร่วมกับยาแผนปัจจุบัน อาจจะทำให้ระดับน้ำตาลในเลือดต่ำจนเกินไป จึงควรที่จะสังเกตอาการ และปรับขนาดให้เหมาะสม

นอกจากนี้ ยาที่ใช้เพื่อรักษาโรคเบาหวานนั้นมีหลายชนิด ทั้งนี้ในฐานะที่ผู้ป่วยจะต้องกินยานั้นเป็นประจำก็ควรทราบข้อมูลของยาที่กินด้วย เพื่อประโยชน์ของตัวเอง ได้แก่

• ยานั้นชื่ออะไร กินครั้งละเท่าไหร่ มีลักษณะรูปร่าง และสีของเม็ดยาเป็นอย่างไร
• ควรกินยานั้นเวลาไหน เช่น ก่อนหรือหลังอาหาร และยาที่กินมีผลข้างเคียงอะไร และแก้ไขได้อย่างไร
• ปริมาณสูงสุดของยาที่กิน ไม่ควรกินเกินวันละเท่าไหร่
• ข้อห้ามหรือข้อควรระวังต่างๆในการใช้ยา หรือ การใช้ยาร่วมกับยาโรคอื่นๆ

ยาเม็ดสำหรับรักษาโรคเบาหวาน

ยารักษาโรคเบาหวาน กลุ่มที่ออกฤทธิ์ทำให้น้ำตาลในเลือดต่ำ (Hypoglycemic drugs)

• ยากลุ่มซัลโฟนิลยูเรีย (Sulfonylureas): เช่นยา อะซีโตเฮกซาไมด์ (Acetohexamide), คลอร์โพรพาไมด์ (Chlorpropamide), โทลาซาไมด์ (Tolazamide), ไกลเมพิไรด์ (Glimepiride), ไกลพิไซด์ (Glipizide), ไกลเบนคลาไมด์ (Glibenclamide) หรือ อีกชื่อคือ ไกลบูไรด์ (Glyburide)

ยาในกลุ่มนี้รับประทานวันละ1-2 ครั้ง โดยยาจะออกฤทธิ์กระตุ้นตับอ่อนให้ผลิตอินซูลินเพิ่มขึ้น และมีอาการข้างเคียงที่พบได้บ่อย ได้แก่ ภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ ผื่นที่ผิวหนัง แน่นท้อง ดังนั้นข้อควรจะปฏิบัติเมื่อกินยากลุ่มนี้ จึงควรจะพกน้ำผลไม้ หรืออาหารพวกแป้งติดตัว และกินอาหาร การออกกำลังกายให้ตรงเวลา

• ยากลุ่มที่ไม่ใช่ซัลโฟนิลยูเรีย (Non – sulfonylureas หรือ Glinides หรือ Meglitinides): เช่นยา รีพาไกลไนด์ (Repaglinide), นาทิไกลไนด์ (Nateglinide), มิทิไกลไนด์ (Mitiglinide)

ยารักษาโรคเบาหวาน ที่ออกฤทธ์ต้านการเพิ่มระดับน้ำตาลในเลือด (Antihyper glycemic drugs)

• ยากลุ่มไบกัวไนด์ (Biguanides): เช่นยา เมทฟอร์มิน (Metformin)

ยาเมทฟอร์มิน จะรับประทานวันละ 2 ครั้ง เช้าและเย็น ยาชนิดนี้จะออกฤทธิ์ลดการสร้างน้ำตาลจากตับ ผลข้างเคียงของยาอาจจะทำให้เกิดอาการ แน่นท้อง เบื่ออาหาร การรับประทานพร้อมอาหารจะลดอาการข้างเคียงของยา สำหรับผู้ที่เป็นโรคตับ หรือโรคไต อาจจะเกิดภาวะกรดในเลือด

• ยากลุ่มไธอะโซลิดีนไดโอน (Thiazolidinediones): เช่นยา ไพโอกลิทาโซน (Pioglitazone)

ยากลุ่มนี้จะช่วยเพิ่มการตอบสนองของร่างกายต่ออินซูลิน ทำให้ร่างกายสามารถนำอินซูลินไปใช้ได้ดีขึ้น โดยไม่ทำให้ระดับน้ำตาลในเลือดต่ำผิดปกติ แต่เนื่องจากยากลุ่มนี้อาจสามารถส่งผลเสียต่อตับ จึงควรหมั่นตรวจเลือดเพื่อดูค่าเอนไซม์ตับเป็นประจำ เพื่อเฝ้าระวังการทำงานของตับที่ผิดปกติ

ยารักษาโรคเบาหวาน กลุ่มที่ยับยั้งการทำงานของเอนไซม์ที่ย่อยสลายคาร์โบไฮเดรตในลำไส้

• ยากลุ่มที่ยับยั้งการทำงานของเอนไซม์อัลฟ่ากลูโคซิเดส/เอนไซม์ยับยั้งการย่อยสลายคาร์โบไฮเดรตในลำไส้ (Alpha – glucosidase inhibitor) เช่นยา อะคาร์โบส (Acarbose), โวกลิโบส (Voglibose), ไมกลิทอล (Miglitol)

ยากลุ่มนี้เป็นยาที่นำมาใช้รักษาผู้ป่วยเบาหวานโดยลดการดูดซึมสารอาหารที่ลำไส้เล็กส่วนต้น สามารถลด FPG ได้16-20 มก.% ลด HbA1c ได้ 0.59 % และลดน้ำตาลหลังอาหาร [post prandrial glucose] ได้ 51 มก.% มีอาการข้างเคียงที่พบได้บ่อย ได้แก่ ท้องอืด ท้องเดิน ปวดท้อง ควรเริ่มยาแต่น้อยเคี้ยวพร้อมอาหาร

ยารักษาโรคเบาหวาน ในกลุ่มอินครีตินฮอร์โมน (Incretin hormones) Incretin mimetics

(อินครีตินฮอร์โมน สร้างจากลำไส้เล็กเพื่อกระตุ้นการหลั่งอินซูลินเมื่อมีการบริโภคอาหาร)

• ยากลุ่มที่ออกฤทธิ์เลียนแบบการทำงานของฮอร์โมน Glucagon (Glucagon-like peptide-1 receptor agonists ย่อว่า GLP-1 receptor agonist) เช่นยา เอ็กซีนาไทด์ (Exenatide)

ยารักษาโรคเบาหวาน กลุ่มที่ออกฤทธิ์ยับยั้งเอนไซม์ Dipeptidyl peptidase

เอนไซม์ที่เกี่ยวข้องกับการย่อยสลายของน้ำตาล Glucose (Dipeptidyl peptidase-4 Inhibitor, DPP-4 Inhibitor)

• ยากลุ่มนี้เป็นยาที่ออกฤทธิ์ยับยั้งการสร้างเอนไซม์ dipeptidyl peptidase 4 มีผลให้ร่างกายหลั่งอินซูลินออกมามากขึ้น การนำยากลุ่มนี้มาใช้เพิ่มในผู้ป่วยโรคเบาหวานประเภทที่ 2 จะไม่ทำให้เกิดภาวะระดับน้ำตาลในเลือดต่ำ(hypoglycemia) ไม่ทำให้น้ำหนักตัวเพิ่ม และยังอาจส่งผลดีต่อระดับคอเลสเตอรอล (cholesterol) ในเลือด เช่นยา วิลดากลิปติน (Vildagliptin), ซิตากลิปติน (Sitagliptin), แซกซ่ากริปติน (Saxagliptin), ลิน่ากลิปติน (Linagliptin)

ยากลุ่มใหม่ซึ่งเป็นยาออกฤทธิ์ควบคุมการดูดซึมกลับของน้ำตาลกลูโคสบริเวณท่อไต

• ยากลุ่ม Sodium – glucose Cotransporter inhibitors (SGLT2 inhibitors): เช่นยา ดาพากลิโฟลซิน (Dapagliflozin), คานากลิโฟลซิน (Canaglifloziin), เอ็มพากลิโฟลซิน (Empagliflozin)

ยาฉีดอินซูลิน สำหรับรักษาโรคเบาหวาน

อินซูลินชนิดออกฤทธิ์สั้น (Short acting insulin หรือ Regular insulin, RI)

เช่น ยา แอ็คทราพิด (Actrapid®), ฮิวมูลินอาร์ (Humulin R®), เจ็นซูลินอาร์ (Gensulin R®)

อินซูลินชนิดออกฤทธิ์นานปานกลาง (Intermediate acting insulin หรือ NPH Insulin)

เช่น ยา ฮิวมูลินเอ็น (Humulin N®) อินซูลาทาร์ด (Insulatard HM® ) เจ็นซูลินเอ็น (Gensulin N®)

อินซูลินชนิดออกฤทธิ์นาน (Long acting insulin)

เช่น ยา ดีทีเมียร์ (Detemir), กลาร์จีน (Glargine)

อินซูลินชนิดออกฤทธิ์ไวมาก (Rapid acting insulin หรือ Ultrashort acting insulin)

เช่น ยา ลิสโปร (Lispro), แอสพาร์ท (Aspart), กลูไลซีน (Glulisine)

ข้อควรระวัง การใช้ยารักษาโรคเบาหวาน

การใช้ยาแผนปัจจุบันรักษาโรคเบาหวาน อาจทำให้เกิดภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ (Hypoglycemia) (หน้ามืด ใจสั่น) ซึ่งอาจเกิดจากการกินอาหารไม่ตรงเวลา, กินอาหารน้อยกว่าปกติ, หรือเมื่อมีการออกกำลังกายมากกว่าปกติ, ซึ่งผู้ป่วยสามารถจัดการกับภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำนี้ได้เอง ด้วยการกิน ลูกอม น้ำผลไม้ น้ำหวาน หรือ กล้วย เพื่อเพิ่มระดับน้ำตาลในเลือด ซึ่งโดยทั่วไปแล้วอาการเหล่านี้ มักจะดีขึ้นภายในประมาณ 15 นาที แต่ถ้าอาการยังไม่ดีขึ้น ให้ลองกินเพิ่มซ้ำอีกครั้ง และถ้ายังไม่ดีขึ้น หรืออาการแย่ลง ควรรีบไปโรงพยาบาลทันที

หากลืมกินยาเบาหวาน เมื่อเลยเวลาไป 1 – 2 ชั่วโมง ให้กินยาทันทีที่นึกได้ แต่ถ้านึกได้เมื่อใกล้มื้อต่อไป ให้กินยาของมื้อต่อไปตามปกติ โดยไม่ต้องเพิ่มขนาดยาเป็น 2 เท่า

ผลข้างเคียงจากการใช้ยารักษาโรคเบาหวาน ที่พบได้บ่อยได้แก่

• ยากลุ่ม Sulfonylureas ทำให้เกิดภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำได้บ่อย และน้ำหนักตัวเพิ่มขึ้น
• ยากลุ่ม Glinides ทำให้เกิดภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ ปวดศีรษะ ปวดข้อ คลื่นไส้
• ยา Metformin ทำให้เกิดอาการ คลื่นไส้ อาเจียน ปวดท้อง ท้องเสีย รู้สึกขมในปาก เบื่ออาหาร
• ยากลุ่ม Thiazolidinediones ทำให้เกิดภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ น้ำหนักตัวเพิ่มขึ้น บวมน้ำ เป็นพิษต่อตับ/ตับอักเสบ โลหิตจาง
• ยากลุ่ม Alpha – glucosidase inhibitor ทำให้เกิดอาการ คลื่นไส้ ปวดท้อง ท้องเสีย ท้องอืด มีลม/แก๊สในกระเพาะอาหารมาก ผายลมบ่อย
• ยากลุ่ม GLP-1 receptor agonist ทำให้ คลื่นไส้ อาเจียน น้ำหนักตัวลดลง
• ยากลุ่ม DPP-4 Inhibitor ทำให้ตับอ่อนอักเสบ เกิดผื่นจากการแพ้ยา
• ยากลุ่ม Sodium – glucose Cotransporter (SGLT2 inhibitors) ทำให้เกิดภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ ภาวะเลือดเป็นกรด(Metabolic acidosis) ภาวะขาดน้ำ และเป็นพิษต่อไต/ไตอักเสบ
• ยาฉีดอินซูลิน ทำให้เกิดภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ น้ำหนักตัวเพิ่ม บวมน้ำ เกิดผื่นแพ้ยา และอาจเป็นรอยแดงบริเวณที่ฉีดยายา
• อินซูลินชนิดสูดพ่น ทำให้เกิดภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ ไอ ปวดศีรษะ ท้องเสีย คลื่นไส้

การใช้ยารักษาโรคเบาหวาน ร่วมกับยาชนิดอื่น (drug interaction)

• การใช้ยากลุ่ม Sulfonylureas ร่วมกับยาขับปัสสาวะ (ลดความดันโลหิต) อาจทำให้ระดับน้ำตาลในเลือดสูงขึ้น , และเมื่อใช้ร่วมกับยาลดความดันกลุ่ม ACE inhibitors หรือ ยาปฏิชีวนะกลุ่มซัลโฟนาไมด์ (Sulfonamides) อาจทำให้ระดับน้ำตาลในเลือดต่ำลง
• ระวังการใช้ยากลุ่ม Sulfonylureas ร่วมกับการดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ เพราะอาจทำให้เกิด ปฏิกิริยาไดซัลฟิแรม (Disulfiram-like reaction) คือ มีอาการ ใจสั่น หน้าแดง คลื่นไส้ อาเจียน และความดันโลหิตต่ำ
• กรณีฉีดอินซูลิน ไม่ควรฉีดยาซ้ำที่เดิมบ่อยๆ ควรเลื่อนตำแหน่งฉีดยาให้ห่างจากตำแหน่งหลังสุดประมาณ 1 นิ้ว เพราะการฉีดซ้ำที่เดิม อาจทำให้บริเวณที่ฉีดยาบุ๋มลง หรือบวมนูนขึ้น ส่งผลให้ยาถูกดูดซึมเข้าสู่ร่างกายได้น้อยลง และไม่ควรนวดหรือคลึงบริเวณที่ฉีดยาหลังฉีดยาเสร็จแล้ว เพราะอาจทำให้ยาถูกดูดซึมเข้าสู่ร่างกายเร็วเกินไป
• ยาฉีดอินซูลินมีทั้งชนิดที่เป็นน้ำใสที่เป็นชนิดออกฤทธิ์ไวมาก และชนิดน้ำขุ่นที่ออกฤทธิ์นานปานกลาง/ออกฤทธิ์นาน หากต้องการผสมยาทั้ง 2 ชนิด โดยใช้อินซูลินชนิดน้ำใส ผสมกับอินซูลินน้ำขุ่นเพื่อให้ได้ระยะเวลาออกฤทธิ์ตามที่ต้องการ ผู้ผสมต้องใช้กระบอกฉีดยาดูดอินซูลินชนิดน้ำใสก่อน แล้วจึงดูดชนิดน้ำขุ่นตามมา เพราะหากดูดชนิดน้ำขุ่นก่อน อาจส่งผลให้อินซูลินชนิดน้ำใสมีลักษณะและประสิทธิภาพเปลี่ยนไป
• ยาอินซูลินที่ยังไม่เปิดใช้ ต้องเก็บไว้ในตู้เย็นช่องธรรมดา ห้ามเก็บในช่องแช่แข็ง เมื่อจะใช้จึงนำออกมาจากตู้เย็น คลึงขวดยาเบาๆบนฝ่ามือทั้งสองข้าง เพื่อให้ตัวยาผสมเข้ากันและมีอุณหภูมิใกล้เคียงกับร่างกาย เพื่อช่วยลดอาการปวดหลังจากฉีดยา

การใช้ยารักษาเบาหวานในหญิงตั้งครรภ์

ยารักษาโรคเบาหวานในหญิงตั้งครรภ์ที่แพทย์เลือกใช้ โดยปกติมักจะเลือกใช้ยาฉีดอินซูลิน เพราะเป็นยาที่ไม่สามารถผ่านรกเข้าไปในครรภ์ และยังควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดได้ดีกว่ายาเม็ดรับประทาน (การใช้ยาเม็ดลดระดับน้ำตาลในเลือด สามารถผ่านรกเข้าไปในครรภ์ ส่งผลให้ทารกเกิดภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ หรืออาจทำให้ทารกในครรภ์เกิดความพิการ)

การใช้ยารักษาเบาหวานในผู้สูงอายุ

การรักษาโรคเบาหวานในผู้สูงอายุ แพทย์จะพิจารณาจากสุขภาพโดยรวมของผู้ป่วย เนื่องจากผู้ป่วยอาจจะมีโรคประจำตัวหลายชนิด การใช้ยารักษาโรคเบาหวานในผู้ป่วยสูงอายุ จะเลือกใช้ยาที่มีความเสี่ยงน้อยที่สุดที่จะทำให้เกิดภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ และเน้นให้ผู้ป่วยมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น

จากการสำรวจพบว่า สังคมไทยในปัจจุบันมีการใช้ยาฟุ่มเฟือยเพิ่มสูงขึ้นทุกปี ค่าใช้จ่ายเกี่ยวกับการใช้ยาในประเทศไทยสูงเป็นอันดับต้น ๆ ของโลก ทั้งที่จำนวนประชากรไทยไม่ได้มากนักเมื่อเทียบกับค่าใช้จ่ายเกี่ยวกับการใช้ยา นอกจากนี้ภาวะการใช้ยาฟุ่มเฟือยยังนำไปสู่ปัญหาทางสุขภาพต่าง ๆ ที่หลายคนอาจคาดไม่ถึง ดังนั้นจึงเป็นเรื่องสำคัญที่ทุกคนควรทราบข้อมูลจากผู้เชี่ยวชาญ เพื่อปรับเปลี่ยนพฤติกรรมตนเองและคนรอบข้างและนำไปสู่การใช้ยาที่เหมาะสมมากขึ้น

การใช้ยาฟุ่มเฟือย ในสังคมไทยปัจจุบันเป็นอย่างไร?

การใช้ยาฟุ่มเฟือยมีอัตราเพิ่มสูงขึ้นอย่างต่อเนื่อง สังเกตได้จากการจ่ายยาผู้ป่วยนอก การดูแลผู้ป่วยที่หอผู้ป่วยใน รวมถึงการจ่ายยาในร้านขายยา พบว่าผู้ป่วยจำนวนหนึ่งที่มาพบแพทย์มีปัญหาเรื่องการใช้ยาซ้ำซ้อน ใช้ยามากเกินความจำเป็น สังเกตได้จากการที่ยาเดิมเหลืออยู่ปริมาณมาก ไม่ได้รับประทานยาที่รับไปในแต่ละครั้ง หรือมีการเปลี่ยนแปลงวิธีรับประทานยา หยุดยาบางตัวแล้วแต่ยาเดิมยังเหลือ จึงกินซ้ำไปซ้ำมาร่วมกับยาที่แพทย์สั่งให้ปัจจุบัน นอกจากนี้ผู้ป่วยบางรายมีการกักตุนยาจากร้านขายยาไว้ใช้ยามเจ็บป่วย ทำให้เกิดปัญหารับประทานยาซ้ำซ้อนหรือยาหมดอายุตามมา

สาเหตุที่ทำให้คนไทยใช้ยาฟุ่มเฟือย

1. คนไทยหันมาดูแลใส่ใจสุขภาพมากขึ้น และปัจจุบันการเข้าถึงยาเป็นเรื่องง่าย ยาหลายชนิดสามารถหาซื้อได้เองตามร้านขายยา รวมถึงยาสามัญประจำบ้านบางชนิดยังซื้อได้ตามร้านสะดวกซื้ออีกด้วย บางครั้งการซื้อยาเองโดยไม่ได้รับคำแนะนำที่เหมาะสมอาจทำให้เกิดปัญหาการใช้ยาฟุ่มเฟือยตามมา
2. ประเทศไทยเข้าสู่สังคมผู้สูงวัย โดยธรรมชาติของผู้สูงอายุมักมีโรคประจำตัวหลากอย่าง จึงมีความจำเป็นต้องใช้ยาหลายชนิด ส่งผลให้เกิดแนวโน้มการใช้ยาฟุ่มเฟือยได้มาก

ทำความเข้าใจการใช้ยาฟุ่มเฟือย

การใช้ยาฟุ่มเฟือยทางการแพทย์เรียกว่า “polypharmacy” หมายถึง การใช้ยามากกว่า 5 ชนิดขึ้นไปในการรักษาคน ๆ เดียว ตัวอย่างเช่น ผู้สูงอายุ 1 คน มีโรคประจำตัวเป็นเบาหวาน ไขมันอุดตัน และโรคความดันโลหิตสูง โดยในโรค 1 โรคไม่ได้ใช้ยาเพียงชนิดเดียว ทำให้ต้องใช้ยาหลากหลายชนิดในการรักษา ซึ่งถือเป็นภาวะ polypharmacy

นอกจากนี้ การใช้ยาที่ไม่มีข้อบ่งใช้ (ใช้ยาโดยที่ไม่มีความจำเป็น เช่น การใช้ยาฆ่าเชื้อทั้งที่ยังไม่ได้ติดเชื้อ) ใช้ยาในขนาดที่ไม่เหมาะสม ใช้ยาหลายชนิดจนเกิดปัญหายาตีกันเอง หรือใช้ยาจนเกิดอาการข้างเคียงและต้องใช้ยาชนิดอื่นมารักษาอาการข้างเคียงดังกล่าว เช่น กินยาแก้ปวดจนเป็นโรคกระเพาะ จึงต้องใช้ยารักษาโรคกระเพาะที่เกิดจากการกินยาแก้ปวด เป็นต้น

ประเภทของยาที่พบมากว่ามีการใช้ยาฟุ่มเฟือย

ประเภทของยาที่พบว่ามีการใช้ยาฟุ่มเฟือย แบ่งออกเป็น 2 กลุ่มตามประเภทของผู้ใช้ยา ดังนี้

1. ยารักษาโรคเรื้อรัง เช่น ยารักษาโรคเบาหวาน ยารักษาโรคไขมันอุดตันยารักษาโรคความดันโลหิตเป็นต้น พบในผู้ป่วยโรคเรื้อรังต่าง ๆ
2. ยาแก้ปวด ยาฆ่าเชื้อ (ยาปฏิชีวนะ) พบในคนทั่วไป

ยาปฏิชีวนะ หากใช้มากเกินไป มีผลอย่างไร

การกินยาปฏิชีวนะมากเกินไป หรือกินทั้งที่ภายในร่างกายไม่ได้มีเชื้อโรคชนิดร้าย ตัวยาจะไปทำลายเชื้อชนิดดีในร่างกายแทน ทำให้เกิดความไม่สมดุลในร่างกาย เช่น ภาวะท้องเสียเรื้อรัง ติดเชื้อแทรกซ้อน รวมถึงปัญหาเชื้อดื้อยา

พาราเซตามอล หากใช้มากเกินไป มีผลอย่างไร

ยาพาราเซตามอล หากรับประทานในขนาดที่เหมาะสมและใช้ตามอาการ โดยทั่วไปไม่ทำให้เกิดผลเสีย แต่พบว่าบางรายมีการใช้ยาต่อเนื่อง ทั้งที่ไม่มีอาการปวด หรือบางรายคิดว่าตนเองยังไม่หายจากอาการปวด จึงเปลี่ยนชนิดยาแก้ปวดไปเรื่อย ๆ รับประทานยาแก้ปวดหลายชนิดพร้อมกัน พฤติกรรมนี้ทำให้เกิดอาการข้างเคียงได้

ผู้ป่วยหลายโรค สามารถหลีกเลี่ยงการใช้ยาฟุ่มเฟือยได้หรือไม่

โดยทั่วไป ผู้ป่วยโรคเรื้อรังมีความจำเป็นต้องใช้ยาหลายชนิดอยู่แล้ว จึงเป็นการยากที่จะหลีกเลี่ยงปัญหาการใช้ยาฟุ่มเฟือย แต่แพทย์จะเป็นผู้ประเมินความเหมาะสมในการใช้ยา ให้เกิดประสิทธิภาพสูงสุดและเกิดอาการข้างเคียงน้อยที่สุด

พฤติกรรมที่ควรหลีกเลี่ยงเพื่อลดการใช้ยาฟุ่มเฟือย

1. กักตุนยามากเกินความจำเป็น
2. ใช้ยาในขนาดที่ไม่เหมาะสม
3. ใช้ยานอกเหนือจากที่แพทย์สั่ง
4. ใช้ยาที่ไม่มีข้อบ่งใช้ (ยาที่ไม่ได้ส่งผลรักษาโรค)
5. ใช้ยาหลายชนิดจนตัวยาตีกันเอง
6. ใช้ยาชนิดเดียวมากจนเกิดอาการข้างเคียง ทำให้ต้องใช้ยาชนิดอื่นมารักษา
7. ใช้ยาของผู้อื่นที่มีอาการคล้ายกันทั้งที่ในความเป็นจริงผู้ป่วยด้วยโรคเดียวกัน แพทย์จะสั่งยาตามอาการคนไข้แต่ละรายซึ่งแตกต่างกัน ชนิดยาที่ใช้ก็แตกต่างกันไปตามอาการ

แนวทางปฏิบัติการใช้ยาที่เหมาะสม

1. ตระหนักเสมอว่าใช้ยาเพื่ออะไรแล้วใช้ให้ถูกจุดประสงค์
2. ตระหนักถึงขนาดของยาที่เหมาะสมว่าต้องกินปริมาณเท่าใดจึงจะเกิดประสิทธิภาพ
3. เข้าใจเหตุผลที่แพทย์ปรับเปลี่ยนยา
4. หากมีข้อสงสัยเกี่ยวกับการใช้ยาให้สอบถามแพทย์หรือเภสัชกร

อาการไอเป็นกลไกการตอบสนองของร่างกายต่อสิ่งแปลกปลอมที่เข้ามาในระบบทางเดินหายใจ การไอจึงเป็นสิ่งที่จำเป็นสำหรับการดำรงชีวิตของมนุษย์ แต่ในบางครั้งโรคหรือยาบางอย่างกลับมีผลทำให้เกิดอาการไอมากเกินกว่าปกติ ซึ่งอาจเพียงทำให้เกิดความรำคาญหากไอไม่รุนแรงและหายได้อย่างรวดเร็ว แต่ถ้าไออย่างรุนแรงและยาวนานอาจเป็นสาเหตุที่ทำให้เกิดการบาดเจ็บของระบบทางเดินหายใจ และอาจส่งผลถึงกล้ามเนื้อส่วนต่างๆ ของร่างกายที่ต้องใช้ในการไอด้วย ซึ่งวิธีการรักษาอาการไอที่ดีที่สุดคือ การกำจัดที่สาเหตุของอาการไอ เช่น การเลิกสูบบุหรี่ การหลีกเลี่ยงสาเหตุที่ทำให้เกิดอาการแพ้ เป็นต้น

หากกล่าวถึงยาที่ทำให้เกิดอาการไอ ยาสองกลุ่มสำคัญที่ควรรู้จัก ได้แก่

ยาลดความดันโลหิต กลุ่มเอซีอีอินฮิบิเตอร์ (ACE inhibitors) ซึ่งใช้เป็นยารักษาโรคหัวใจวายและใช้ป้องกันความเสื่อมของไตในผู้ป่วยเบาหวานอีกด้วย ยากลุ่มนี้มักทำให้เกิดอาการไอแห้งๆ ในผู้ป่วยร้อยละ 20 ซึ่งโดยทั่วไปไม่จำเป็นต้องดูแลรักษาหากไอไม่มากและผู้ป่วยทนได้ แต่หากไอมากจนทนไม่ได้อาจจำเป็นต้องเปลี่ยนไปใช้ยากลุ่มอื่นทดแทน ผู้ป่วยที่ใช้ยาแล้วมีอาการไอไม่ควรหยุดยาเอง เนื่องจากยามีความสำคัญต่อการควบคุมความรุนแรงของโรคที่ทำการรักษาอยู่ ควรแจ้งแพทย์เพื่อทำการปรับเปลี่ยนยาที่เหมาะสมต่อไป

ยารักษาโรคกระดูกพรุน กลุ่มบิสฟอสโฟเนต (Bisphosphonates) ซึ่งโดยความเป็นจริงแล้ว ยา กลุ่มนี้ไม่ได้มีผลทำให้เกิดอาการไอถ้าใช้ยาอย่างถูกต้อง โดยรับประทานก่อนอาหารมื้อเช้าครึ่งถึงหนึ่งชั่วโมง (ขึ้นกับชนิดของตัวยา) หลังรับประทานยาห้ามเอนตัวลงนอนหรือทำกิจกรรมใดๆ ที่อาจจะทำให้เกิดการไหลย้อนของยาเข้าสู่หลอดอาหาร เนื่องจากยากลุ่มนี้มีผลระคายเคืองหลอดอาหารโดยตรง หากไม่ปฏิบัติตามวิธีข้างต้นอาจทำให้หลอดอาหารโดนทำลาย เกิดอาการแสบหน้าอก ไออย่างรุนแรงและไอเป็นเลือดได้

จะเห็นว่าการรักษาอาการไอที่เกิดจากตัวอย่างยาทั้งสองกลุ่มนี้ ทำได้โดยหลีกเลี่ยงสาเหตุที่ทำให้เกิดอาการไอด้วยการหยุดยาหรือปฏิบัติตัวให้ถูกต้องเมื่อจะต้องใช้ยา แตกต่างจากอาการไอที่เกิดจากอาการแพ้หรือการติดเชื้อในระบบทางเดินหายใจ ซึ่งอาจจำเป็นต้องได้รับยาแก้แพ้หรือยาฆ่าเชื้อร่วมด้วย เพื่อช่วยให้หายจากอาหารไอได้รวดเร็วมากยิ่งขึ้น แต่บางครั้งก็อาจมีความจำเป็นต้องใช้ยาแก้ไอด้วยเช่นกัน ซึ่งการจะเลือกชนิดและประเภทของยาแก้ไอได้อย่างถูกต้องนั้น จำเป็นแบ่งประเภทของอาการไอให้ได้ในเบื้องต้น ว่าเป็นอาการไอแบบมีเสมหะหรืออาการไอแห้ง เนื่องจากหากใช้ยาไม่ถูกกับประเภทของอาการไอ นอกจากยาจะช่วยบรรเทาอาการไอไม่ได้แล้ว อาจทำให้อาการไอรุนแรงมากขึ้นก็ได้

ยาแก้ไอสามารถแบ่งได้เป็นสองกลุ่มใหญ่ด้วยกัน ได้แก่

ยาแก้ไอสำหรับอาการไอแบบมีเสมหะ ซึ่งอาจแบ่งย่อยออกเป็นสองกลุ่ม ได้แก่ 1) ยาขับเสมหะ (Expectorants) ที่ออกฤทธิ์โดยทำให้ร่างกายสร้างสารน้ำออกมาหล่อเลี้ยงทางเดินหายใจมากขึ้น และ 2) ยาละลายเสมหะ (Mucolytics) ที่ออกฤทธิ์ต่อเสมหะโดยตรงและทำให้เสมหะข้นเหนียวน้อยลง ซึ่งยาทั้งสองกลุ่มจะช่วยให้ผู้ป่วยไอและขับเสมหะออกมาได้ง่ายขึ้น มักใช้ในอาการไอที่เกิดจากการติดเชื้อ เช่น หวัด คออักเสบ หลอดลมอักเสบ โดยช่วงแรกของการรับประทานยาผู้ป่วยอาจไอถี่ขึ้น แต่จะลดลงเมื่อผู้ป่วยไอและขับเสมหะออกมาได้แล้ว ตัวยาแก้ไอหลายชนิดผสมอยู่กับยาขยายหลอดลม ซึ่งอาจมีผลทำให้ใจสั่นได้หากใช้ยามากเกินไป ตัวอย่างยาในกลุ่มนี้

หมายเหตุ – ชื่อการค้าของยาหลายชนิด เป็นยาแก้ไอที่ผสมกับตัวยาแก้ไอกลุ่มอื่น ยาลดน้ำมูกหรือยาแก้แพ้

ยาแก้ไอสำหรับอาการไอแห้ง หรือบางครั้งเรียกยากลุ่มนี้ว่ายากดอาการไอ (Antitussives) ซึ่งเป็นยาที่ออกฤทธิ์ต่อระบบประสาท ทำให้กลไกตอบสนองของร่างกายต่ออาการไอเกิดขึ้นน้อยลงและช่วยบรรเทาอาการไอ ยากลุ่มนี้โดยมากใช้สำหรับบรรเทาอาการไอที่เกิดจากการแพ้หรืออาการไออื่นๆ ที่ไม่มีเสมหะ เพราะหากใช้ในอาการไอแบบมีเสมหะ อาจเป็นสาเหตุที่ทำให้เสมหะที่เหนียวข้นอยู่แล้วถูกขับออกมาจากทางเดินหายใจได้ยากขึ้น จนเกิดอาการระคายเคืองและทำให้อาการไอรุนแรงมากขึ้นกว่าเดิมได้ รวมทั้งยาบางตัวอาจทำให้เกิดการเสพติด หรือก่อให้เกิดอาการไม่พึงประสงค์ที่รุนแรงได้ ตัวอย่างยาในกลุ่มนี้ได้แก่

ยาแก้ไอสำหรับอาการไอแห้ง	ตัวอย่างชื่อการค้า
Dextromethorphan	A-Tussin, Dextroral, Eifcof-G, Icolid, Lohak, Manodextro, Pusiran, Romilar, Stripsils Dry Cough, Throatsil Dex, Terco-D
Codeine	Codipront, Codepect, Codesia, Ropect, Terco-C
Levodropropizine	Bronal, Levopront
Butamirate	Sinecod

หมายเหตุ – ชื่อการค้าของยาหลายชนิด เป็นยาแก้ไอที่ผสมกับตัวยาแก้ไอกลุ่มอื่น ยาลดน้ำมูกหรือยาแก้แพ้

ในการใช้ยาบรรเทาอาการไอนั้น บางครั้งอาจได้รับยาสูตรที่มีตัวยาแก้ไอหลายชนิดผสมกัน หรือบางครั้งอาจได้รับยาแก้ไอเดี่ยวๆ มากกว่าหนึ่งชนิดพร้อมกัน ซึ่งในความเป็นจริงแล้ว หากเป็นไปได้ควรเลือกชนิดของยาที่สอดคล้องกับลักษณะของอาการไอให้มากที่สุด เพื่อช่วยให้ใช้ยาได้ผลตรงตามประสิทธิภาพและหลีกเลี่ยงอาการไม่พึงประสงค์ที่อาจเกิดจากยาโดยไม่จำเป็น หากจะใช้ยามากกว่าหนึ่งกลุ่มร่วมกัน ควรเลือกยาที่ออกฤทธิ์คนละกลไกกัน เช่น ใช้ยาขับเสมหะร่วมกับยาละลายเสมหะ หรือ ใช้ยากดอาการไอร่วมกับยาละลายเสมหะ ไม่ควรใช้ยากลุ่มเดียวกันซ้ำซ้อนกัน เพราะไม่ทำให้ประสิทธิภาพในการรักษามากขึ้น

“พาราเซตามอล” ยาสามัญประจำบ้านที่หลายคนคุ้นเคยเป็นอย่างดี หลายบ้านยังมีติดไว้เพื่อใช้ในการลดไข้และบรรเทาอาการปวดในชีวิตประจำวัน ถือเป็นยาที่เข้าถึงได้ง่ายและจัดเป็นยาที่ไม่อันตราย แต่ในขณะเดียวกัน หากมีการใช้ยาไม่ถูกต้องอาจทำให้เกิดอันตรายได้เช่นกัน จึงมีการจัดทำข้อมูลเกี่ยวกับการใช้ยาพาราเซตามอลที่ถูกต้องเหมาะสม เพื่อเป็นการให้ความรู้ต่อทุกคน นำไปสู่การใช้ยาที่เกิดประสิทธิภาพและมีความปลอดภัย

ทำความรู้จักกับยาพาราเซตามอล

ยาพาราเซตามอล เป็นยาบรรเทาอาการปวดระดับเล็กน้อยถึงปานกลาง และบางครั้งยังใช้ลดไข้ในเด็กและผู้ใหญ่ จัดเป็นยาสามัญประจำบ้าน และเป็นยาที่ไม่อันตราย

กลไกการออกฤทธิ์ของยาพาราเซตามอล

ยาพาราเซตามอลออกฤทธิ์โดยการยับยั้งสารเคมีบางชนิดในสมองของมนุษย์ ซึ่งทำหน้าที่เกี่ยวข้องกับอาการปวด เช่น สารโพรสตาแกลนดิน (Prostaglandin) และจะชักนำให้เกิดกลไกการลดอุณหภูมิหรือลดไข้ของร่างกายลง

การใช้ยาพาราเซตามอล

• ในการกินยา 1 ครั้ง ใช้ยาขนาด 10-15 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว (กิโลกรัม)
• กินครั้งละ 1-2 เม็ด ทุก 4-6 ชั่วโมง
• ไม่ควรกินเกิน 8 เม็ดต่อวัน หรือ 4 กรัม/วัน
• สามารถกินก่อนหรือหลังอาหารก็ได้
• ระวังในผู้ป่วยที่มีภาวะการทำงานของตับบกพร่องหรือน้ำหนักตัวน้อย เนื่องจากอาจจำเป็นต้องปรับขนาดยา
• เป็นยารักษาตามอาการ หากไม่มีอาการปวดหรือไม่มีไข้ ไม่จำเป็นต้องกินยา
• กรณีลืมกินยา สามารถกินได้ทันทีที่นึกขึ้นได้ โดยไม่ต้องเพิ่มขนาดยา

ปัญหาที่พบจากการใช้ยาพาราเซตามอล

ใช้ยาพร่ำเพรื่อ

การกินยาพาราเซตามอลพร่ำเพรื่อติดต่อกันเป็นเวลานาน อาจส่งผลให้ตับทำงานบกพร่อง โดยเฉพาะการกินยาร่วมกับแอลกอฮอล์ จะทำให้เกิดความเสี่ยงต่ออาการตับอักเสบมากขึ้น

ใช้ยาเกินขนาด

การกินยาพาราเซตามอลต่อครั้ง ระบุว่าต้องกินยาขนาด 1-2 เม็ด ถ้าหากกินมากเกิน 2 เม็ด ต้องดูที่น้ำหนักตัวของผู้ป่วยว่าสัมพันธ์กับขนาดยา 10-15 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว (กิโลกรัม) หรือไม่ ถ้าหากนำน้ำหนักตัวผู้ป่วยมาคำนวณแล้วเกินกว่า 10-15 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว (กิโลกรัม) แปลว่าใช้ยาเกินขนาด จะทำให้มีความเสี่ยงต่อตับเช่นเดียวกับการใช้ยาพร่ำเพรื่อ

ใช้ยาทั้งที่ไม่มีอาการ

พบว่าบางรายมีการใช้ยาทั้งที่ไม่มีอาการ เช่น การกินยาดักไว้ก่อน เพื่อป้องกันอาการไข้ ทั้งที่ยังไม่มีไข้เกิดขึ้น ถือเป็นการใช้ยาที่ไม่สมเหตุสมผล และไม่ทำให้เกิดประสิทธิภาพในการรักษา ทั้งยังอาจส่งผลให้เกิดผลข้างเคียงจากยาได้

อาการของการใช้ยาพาราเซตามอลเกินขนาด

อาการแสดงของการใช้ยาเกินขนาดจะแสดงใน 1-3 วัน มีทั้งหมด 3 ระยะ ได้แก่

ระยะที่ 1 คลื่นไส้ อาเจียน เบื่ออาหาร เหงื่อออก เป็นระยะสั้น ๆ โดยจะเกิดภายใน 24 ชั่วโมง บางรายอาจไม่มีอาการ

ระยะที่ 2 หลังกินยาระหว่าง 24-48 ชั่วโมง ไม่มีอาการแสดง แต่เมื่อเจาะเลือดจะพบว่าเอนไซม์ทรานซามิเนส (transaminase) เริ่มสูงขึ้น ซึ่งเป็นเอนไซม์ที่แสดงถึงการบาดเจ็บของตับ

ระยะที่ 3 หลังกินยาไปแล้ว 48 ชั่วโมง มีอาการตับอักเสบ คลื่นไส้ อาเจียน เบื่ออาหารอีกครั้ง มีภาวะแทรกซ้อนเหมือนตับอักเสบทั่วไป หากรุนแรงอาจมีอาการสมองเสื่อมจากโรคตับ และเสียชีวิตได้หากได้รับการรักษาไม่ทันท่วงที

ข้อห้าม/ข้อควรระวังในการใช้ยาพาราเซตามอล

• หากมีภาวะการทำงานของตับผิดปกติ ต้องปรึกษาแพทย์ก่อนใช้ยาเสมอ
• ห้ามใช้ยากับคนที่แพ้ยาพาราเซตามอลเด็ดขาด อาการแพ้ยา ได้แก่ ผื่นขึ้น แน่นหน้าอก หายใจไม่ออก
• ห้ามใช้ยาหมดอายุ

การเก็บรักษายาพาราเซตามอล

• เก็บในภาชนะบรรจุที่ปิดสนิท
• เก็บให้พ้นแสงแดดและความร้อน อย่าให้อยู่ในที่ที่มีอุณหภูมิสูงกว่า 30 องศาเซลเซียส
• เก็บให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
• อย่าเก็บยาในที่ชื้น เพราะจะทำให้ยาเสื่อมสภาพ