การผลิตยามีหลักใหญ่ๆ คือ ถ้าเป็นยาจากพืช ต้องสืบสวนให้แน่นอนเสียก่อนว่า พืชนั้นสามารถรักษาโรคได้จริง ส่วนไหนของพืชทีมีแก่นยา (ยาหลัก) มากที่สุด ก็นำมาแยกด้วยขบวนการทางฟิสิกส์ และเคมี จนได้ยาบริสุทธิ์ จัดการหาสูตรโครงสร้าง แล้วสังเคราะห์ขึ้นใหม่เลียนแบบยาธรรมชาติ อาจสังเคราะห์เพียงกึ่งหนึ่ง หรือสังเคราะห์ตั้งแต่ต้น บางคราวก็ใช้การแยกแก่นยาบริสุทธิ์จากพืชโดยตรง ทั้งนี้แล้วแต่ว่า วิธีใดได้ผลดีที่สุด กล่าวคือ ได้ยาปริมาณมาก ยานั้นบริสุทธิ์ และสิ้นเปลืองรายจ่ายน้อยที่สุด นี่เป็นหลัก กว้างๆ และเป็นขั้นเริ่มต้นในการผลิตยาแผนปัจจุบันทางอุตสาหกรรม
สำหรับยาแผนโบราณ ใช้เพียงการแยกแก่นยา จากพืช ซึ่งอาจได้ไม่บริสุทธิ์อย่างยาแผนปัจจุบัน (แต่ไม่มีสารอื่นที่มีพิษปนอยู่) และไม่ต้องหาสูตร เพื่อสังเคราะห์ยานั้นต่อไป
การผลิตยาแผนโบราณโดยใช้เครื่องจักร มี ๒๕ วิธี คือ
- ยาตำเป็นผงแล้ว ปั้นเป็นลูกกลอนกลืนกิน
- ยาตำเป็นผงแล้ว บดให้ละเอียดละลายน้ำกระสายต่าง ๆ กิน
- ยาสับเป็นท่อนเป็นชิ้น บรรจุลงในหม้อเติมน้ำต้น รินแต่น้ำกิน
- ยาดองแช่ด้วยน้ำท่า หรือสุรา แล้วรินแต่น้ำกิน
- ยาสกัดด้วยเหล้าหรือแอลกอฮอล์ หยดลงน้ำกิน
- ยาเผาให้เป็นด่าง เอาด่างนั้นแช่น้ำไว้ แล้วรินแต่น้ำกิน
- ยาเผาให้เป็นด่าง เอาด่างนั้นแช่น้ำไว้ แล้วรินแต่น้ำด่างนั้นกิน
- ยาเผาหรือเผาให้ไหม้ ตำเป็นผงบดให้ละเอียดละลายน้ำกระสายต่างๆ กิน
- ยากลั่นเอาน้ำเหงื่อ เช่น กลั่นสุราเอาน้ำเหงื่อกิน
- ยาประสมแล้ว ห่อผ้าบรรจุลงในกลัก เอาไว้ใช้ดม
- ยาประสมแล้ว ตำเป็นผง กวนให้ละเอียดใส่กล่องเป่าทางจมูก และใน ลำคอ เช่น ยานัตถุ์
- ยาหุงด้วยน้ำมัน เอาน้ำมันใส่กล้องเป่าบาดแผล
- ยา ประสมแล้ว ติดไฟใช้ควันใส่กล้องเป่าบาดแผล และฐานฝี
- ยาประสมแล้ว มวนบุหรี่สูบเอาควัน เช่น บุหรี่
- ยา ประสมแล้ว ต้มเอาน้ำบ้วนปาก
- ยาประสมแล้ว ต้มเอาน้ำอาบ
- ยาประสมแล้ว ต้มเอาน้ำแช่
- ยา ประสมแล้ว ต้มเอาน้ำชะ
- ยาประสมแล้ว ต้มเอาไอรม
- ยา ประสมแล้ว ใช้เป็นยาทา
- ยาประสมแล้ว ทำเป็นลูกประคบ
- ยาประสม แล้ว ใช้เหน็บ
- ยาประสมแล้ว ต้มเอาน้ำสวน
- ยาประสม แล้ว ทำเป็นยาพอก
- ยาประสม แล้ว ทำเป็นขี้ผึ้งปิดแผล ซึ่งเรียกว่ายากวน
ส่วนยาแผนปัจจุบัน เมื่อได้ยาที่บริสุทธิ์แล้ว ต้องนำมาทดสอบคุณสมบัติทางฟิสิกส์ และเคมี เช่น ดูการละลายของยาในน้ำ และในตัวทำละลายอินทรีย์อื่นๆ การหลอมเหลว การกลายเป็นไอ ความคงทนของตัวยาต่อภาวะต่างๆ จากนั้นนำยามาทดสอบผลทางสรีรวิทยาว่า มีผลอย่างไรต่อระบบต่างๆ ของร่างกาย ตรวจสอบผลทางเภสัชวิทยาว่า ยามีข้อดีอย่างไรต่อร่างกาย ศึกษาการเปลี่ยนแปลงของยาในร่างกาย รวมทั้งการทำลาย และการขับถ่ายยาออกจากร่างกาย
เรียบเรียงโดย : ความรู้เรื่องยา