บทความ

กระแสที่กำลังมาแรงในขณะนี้คงหนีไม่พ้น การออกกำลังกายสร้างหุ่นสวยไว้อวดกันผ่านโซเชียลมีเดีย เนื่องจากตอนนี้ผู้คนหันมาให้ความสนใจในเรื่องรูปร่างมากขึ้น จึงทำให้มีสินค้าจำพวกอาหารเสริม หรือวิตามินที่ช่วยลดสัดส่วนออกมาจำหน่ายเป็นจำนวนมาก ถือเป็นวิธีลัดในการสร้างหุ่นสวย แต่อาหารเสริมเหล่านั้นหรือที่เรียกว่า ยาลดความอ้วน ก็มีทั้งมีมาตรฐานและเป็นยาอันตราย

สารบัญเนื้อหา

• สาเหตุของความอ้วน
• ยาลดความอ้วนมีกี่ชนิด
• ผลข้างเคียงจากการใช้ยาลดความอ้วน
• อันตรายจากการใช้ยาลดความอ้วน
• ยาลดความอ้วนที่ได้มาตรฐานและปลอดภัย มีวิธีการดูยังไง?
• สมุนไพรใช้ลดความอ้วน

สาเหตุของความอ้วน

การบริโภคของคนในสังคมในขณะนี้ส่วนใหญ่จะไม่คำนึงถึงหลักโภชนาการ หรือการบริโภคอาหารที่มีประโยชน์ เน้นความสะดวกสบายเป็นหลัก ทานผักผลไม้น้อยลงเน้นทานอาหารจำพวกแป้งมากขึ้น ทำให้ปัญหาที่ตามมาก็คือปัญหาเรื่องน้ำหนักตัวเกินมาตรฐาน หรือความอ้วน และก็มีหลายคนที่หาทางออกให้กับปัญหานี้โดยการใช้ยาลดความอ้วน

โดยลืมคำนึงถึงอันตรายจากการใช้ยา ที่อาจส่งผลเสียต่อร่างกายในหลายๆด้าน หรือหนักสุดก็ถึงขั้นทำให้เสียชีวิตได้ ก่อนจะพูดถึงยาลดความอ้วน เรามาพูดถึงต้นเหตุที่ทำให้หลายๆคนตัดสินใจใช้ยาลดความอ้วนกันก่อนดีกว่าค่ะ ซึ่งสาเหตุหลักที่ทำให้คนเราอ้วนได้ง่ายขึ้น มีดังนี้

1. กินข้าวเร็วเกินไป

การที่คนเรากินข้าวเร็วเกินไป จนไม่มีเวลาเคี้ยว กระเพาะไม่รับรู้ถึงอาหารที่กินเข้าส่งผลให้เรากินข้าวได้เยอะมากขึ้นเพราะไม่รู้สึกอิ่มสักที ดังนั้นการกินข้าวให้ช้าลงและเคี้ยวอาหารให้ละเอียด จะช่วยให้เราอิ่มเร็วขึ้น และได้รับปริมาณอาหารที่เหมาะสมเพียงพอต่อความต้องการของร่างกาย

2. นิสัยเสียดายของ

เมื่อรับประทานอาหารเสร็จแล้วแต่ยังเหลืออาหารอยู่เยอะ นิสัยเสียดายของของเราก็จะพยายามกินอาหารที่เหลือให้หมด ซึ่งการเป็นคนที่เห็นคุณค่าของอาหารนับว่าเป็นสิ่งที่ดี แต่การที่เรากินอาหารเข้าไปเยอะจนร่างกายรับไม่ไหว อาจจะส่งผลเสียต่อระบบต่างๆในร่างกาย และทำให้อ้วนได้ ทางแก้คือเราควรกะปริมาณการซื้ออาหารอย่างพอดีที่คิดว่าร่างกายจะรับไหว

3. นั่งดูทีวีไป กินไป

ความสุขของคนติดบ้าน เมื่อดูทีวีแล้ว สิ่งที่ขาดไม่ได้เลยก็คือ ขนมขบเคี้ยว น้ำอัดลม หรือน้ำหวาน สิ่งเหล่านี้ยิ่งเป็นตัวที่ทำให้เราอ้วนง่าย อีกทั้งยังไม่มีประโยชน์ต่อร่างกายด้วย

4. กินคลายเครียด

อาการนี้มักเกิดขึ้นกับหลายคน ที่เวลาเครียดแล้วทางออกที่ดีที่สุดคือการกิน โดยเฉพาะอาหารจำพวกขนมหวาน นอกจากจะทำให้อ้วนแล้วยังเสี่ยงต่อการเป็นโรคเบาหวานอีกด้วย ฉะนั้นเมื่อรู้สึกเครียดควรหากิจกรรมอย่างอื่นทำแทน เช่นการออกกำลังกาย หรือการออกไปพบปะพูดคุยกับเพื่อนๆ

5. ต้องกินให้คุ้ม

ต้องบอกก่อนเลยว่าช่วงนี้กระแสอาหารแบบบุฟเฟต์กำลังมาแรงมาก ฉะนั้นคนส่วนใหญ่เมื่อไปร้านบุฟเฟต์จึงกินอาหารโดยไม่คำนึงถึงความพอดี แต่กินเพื่อความคุ้มค่ากับเงินที่เสียไป ถึงแม้จะอิ่มแล้วก็ยังพยายามกินต่อไป จึงไม่แปลกที่คนสมัยนี้จะอ้วนง่าย

6. ไม่ออกกำลังกาย

ตามหลักการที่ถูกต้องมีการเอาเข้าก็ต้องเอาออก ในแต่ละวันเรากินอาหารไปหลายกลุ่ม หลายประเภทมีทั้งมีประโยชน์และไม่มีประโยชน์ การออกกำลังกายจึงเป็นการเอาไขมันส่วนเกินในร่างกายออกไป นอกจากจะทำให้หุ่นดีแล้วยังทำให้เรามีสุขภาพที่ดีอีกด้วย

7. ยอมแพ้ต่ออะไรง่าย

บ่อยครั้งเมื่อเราอยากลดน้ำหนักแล้วต้องเสียเงินไปเข้าคอร์ดลดน้ำหนัก แต่พอออกกำลังกายได้ไม่กี่วันก็รู้สึกท้อ ไม่อยากทำต่อ และกลับมาทำพฤติกรรมการบริโภคแบบเดิมๆ ทำให้เสียทั้งเงินเสียทั้งเวลา

ยาลดความอ้วน

             ยาลดความอ้วนนับว่าเป็นทางเลือกหนึ่งของผู้ที่อยากลดน้ำหนัก เพราะคิดว่าไม่ต้องทำอะไรมาก แค่กินยาก็ผอมแล้ว แต่ใครจะรู้ว่าการกินยาลดความอ้วนนั้น อาจจะทำให้เราได้รับอันตรายจากการใช้ยาจนถึงขั้นเสียชีวิตเลยก็ได้ ซึ่งในปัจจุบันมียาลดความอ้วนเยอะแยะมากมายหลายรูปแบบ มีทั้งแบบเม็ด แบบน้ำ หรือแบบชงดื่ม

ชนิดของยาลดความอ้วน

1. ยาลดความอยากอาหาร
2. ยาฮอร์โมนไทรอยด์
3. ยาขับปัสสาวะ
4. ออร์ลิสแตท (Orlistat)
5. ลอร์คาเซริน (Lorcaserin) 
6. เฟนเตอมีนและโทพิราเมทชนิดออกฤทธิ์เร็ว
7. ยาลดการหลั่งกรดในกระเพาะอาหาร
8. ยาลดอัตราการเต้นของหัวใจ
9. ยานอนหลับหรือยาที่มีฤทธิ์ทำให้ง่วงนอน
10. อาหารเสริม (Dietary Supplements)

ผลข้างเคียงจากการใช้ยาลดความอ้วน

การกินยาลดความอ้วนในบางคนที่ร่างกายตอบสนองต่อยาได้ดี ก็ไม่ทำให้เกิดปัญหาอะไรรุนแรง แต่กับบางคนที่กินยาเข้าไปแล้วเกิดอาการแพ้ยา หรือเกิดอาการข้างเคียงบางอย่างที่ส่งผลเสียต่อร่างกาย ซึ่งในบางรายอาจรุนแรงถึงขั้นเสียชีวิต เพราะฉะนั้นหากมีอาการเหล่านี้ แนะนำให้หยุดทานยา และปรึกษาแพทย์เพื่อความปลอดภัยนะคะ

1. ปากแห้ง คอแห้ง ดื่มน้ำเข้าไปก็ไม่หาย
2. กินอาหารไม่อร่อย ลิ้นไม่รับรู้รสชาติ หรือลิ้นรับรสชาติแปลก ๆ ไปจากปกติ
3. เวียนศีษะ เบลอ มึนงงคล้ายคนเมา
4. ปวดศีรษะรุนแรง
5. รู้สึกคลื่นไส้ อยากอาเจียนตลอดเวลา
6. ท้องผูก ระบบขับถ่ายแปรปรวน
7. นอนไม่หลับ ไม่สบายตัว
8. มีอาการใจสั่น หัวใจเต้นเร็วผิดปกติ
9. ปวดเมื่อยตามเนื้อตัว โดยเฉพาะบริเวณแขน ขา และข้อ

อันตรายจากการใช้ยาลดความอ้วน

การใช้ยาลดความอ้วนที่ขาดการหาข้อมูล หรือขาดการพิจารณาที่ถี่ถ้วนอาจจะนำซึ่งปัญหาหลายๆด้าน โดยเฉพาะปัญหาทางด้านสุขภาพ เมื่อรับประทานยาที่มีส่วนในการทำลายความสมดุลของร่างกายก็อาจทำให้เกิดความผิดปกติได้ หรือในบางรายที่รับประทานยาลดความอ้วนไปอาจได้รับอันตรายจนทำให้เสียชีวิต

อันตรายจากยาลดความอ้วน

• หัวใจทำงานหนักผิดปกติ

การที่เราทานยาลดความอ้วนเข้าไปจะสงผลถึงกระเพาะอาหารโดยตรง ทำให้ระบบต่างๆก็ทำงานผิดปกติไปด้วยเลือดที่ไปหล่อเลี้ยงส่วนต่างๆของร่างกายทำงานได้ไม่เต็มที่ หัวใจจึงต้องทำงานหนักกว่าปกติ แน่นอนว่าย่อมส่งผลให้ร่างกายเราแย่ลงจนถึงขั้นหัวใจหยุดเต้นและเสียชีวิตลงได้

• เพิ่มความดันในกระแสเลือด

ยาลดความอ้วนจะเข้าไปทำให้ความดันในกระแสเลือดผิดปกติ ทำให้เลือดสูบฉีดได้ไม่มากพอต่อความต้องการของร่างกาย เนื่องจากการทานยาลดความอ้วนและอดอาหารร่วมด้วยจะทำให้ร่างกายขาดสารอาหาร ขาดพลังงานจึงทำให้มีสุขภาพย่ำแย่ลง

ยา อยากผอมกินยาลดความอ้วนสิ ผอมเร็ว แต่อันตรายเสี่ยงเสียชีวิตไว!

สถาบันบำบัดรักษาและฟื้นฟูผู้ติดยาเสพติดแห่งชาติบรมราชชนนี กรมการแพทย์ เตือนภัยกลุ่มนักเที่ยวกลางคืนที่นิยมเสพยาอีว่า มีอันตรายร้ายแรง แม้เสพเพียง 1-2 ครั้ง เนื่องจากอาจทำลายระบบภูมิคุ้มกันร่างกาย ทำให้ติดเชื้อทำลายเซลล์สมอง ช็อก และเสียชีวิตได้

เมื่อวานนี้ (10 มิ.ย.) นายแพทย์ภาสกร ชัยวานิชศิริ รองอธิบดีกรมการแพทย์ กล่าวว่า ยาอี, ยาเลิฟ, เอ็กสตาซี (Ecstasy) เป็นยาเสพติดกลุ่มเดียวกัน จะแตกต่างกันบ้างในด้านโครงสร้างทางเคมี มีทั้งที่เป็นแคปซูลและเป็นเม็ดยาสีต่างๆ แต่ที่พบในประเทศไทย ส่วนใหญ่มีลักษณะเป็นเม็ดกลมแบน และมีสัญลักษณ์บนเม็ดยาเป็นรูปต่างๆ เช่น กระต่าย ค้างคาว นก ดวงอาทิตย์ เป็นต้น พบแพร่ระบาดมากในกลุ่มวัยรุ่นที่นิยมเที่ยวกลางคืน เมื่อเสพยาอีเข้าสู่ร่างกาย จะออกฤทธิ์ภายในเวลา 45 นาที และฤทธิ์ของยาจะอยู่ในร่างกายได้นานประมาณ 6-8 ชั่วโมง โดยออกฤทธิ์กระตุ้นระบบประสาทในระยะเวลาสั้นๆ หลังจากนั้นจะหลอนประสาทอย่างรุนแรง ผู้เสพจะรู้สึกร้อน เหงื่อออกมาก หัวใจเต้นเร็ว ความดันโลหิตสูง การได้ยินเสียง และการมองเห็นแสงสีต่างๆ ผิดไปจากความเป็นจริง เคลิบเคลิ้ม รู้สึกตื่นตัวตลอดเวลา ไม่สามารถควบคุมอารมณ์ของตนเองได้

จากการวิจัยพบว่า ยาชนิดนี้มีอันตรายร้ายแรง แม้จะเสพเพียง 1-2 ครั้ง เพราะสามารถทำลายระบบภูมิคุ้มกันของร่างกาย ทำให้ผู้เสพมีโอกาสติดเชื้อโรคต่างๆ ได้ง่าย และทำลายเซลล์สมอง

ทางด้าน นายแพทย์สรายุทธ์ บุญชัยพานิชวัฒนา ผู้อำนวยการสถาบันบำบัดรักษาและฟื้นฟูผู้ติดยาเสพติดแห่งชาติบรมราชชนนี กล่าวเพิ่มเติมว่า ยาอีจะเข้าไปทำลายระบบประสาท ทำให้เซลล์สมองส่วนที่ทำหน้าที่หลั่งสารซีโรโทนิน (Serotonin) ซึ่งเป็นสารสำคัญในการควบคุมอารมณ์ทำงานผิดปกติ โดยจะหลั่งสารนี้ออกมามากกว่าปกติ จนทำให้สดชื่น อารมณ์ดี แต่เมื่อเวลาผ่านไป สารดังกล่าวจะลดน้อยลง ทำให้ผู้เสพเข้าสู่สภาวะอารมณ์เศร้าหมอง หดหู่ เกิดอาการซึมเศร้า และอาจกลายเป็นโรคจิตประเภทซึมเศร้า (Depression) มีแนวโน้มการฆ่าตัวตายสูงกว่าคนปกติ

นอกจากนี้ การที่สารซีโรโทนินลดลง จะทำให้การนอนหลับผิดปกติ เวลาการนอนลดลง หลับไม่สนิท อ่อนเพลีย ขาดสมาธิในการเรียนและทำงาน นอกจากนี้ การเสพยาอีอาจไม่ทำให้ผู้เสพเสียชีวิตได้โดยตรง แต่การที่นิยมเสพระหว่างปาร์ตี้ สังสรรค์ ทำให้ควบคุมตัวเองไม่ได้ และเสียเหงื่อมากจากการที่ยาเข้าไปกระตุ้นให้ตื่นตัวตลอดเวลา และเต้นได้ตลอดงาน กระทั่งเกิดภาวะขาดน้ำอย่างฉับพลัน บางรายนิยมเสพพร้อมกับดื่มแอลกอฮอล์หรือเสพยาชนิดอื่นร่วมด้วย หรือเป็นผู้ป่วยโรคหัวใจ จะทำให้เกิดอาการช็อกและเสียชีวิตได้

ทั้งนี้ หากประสบปัญหาด้านยาและสารเสพติด สามารถขอรับคำปรึกษาได้ที่สายด่วนยาเสพติด 1165 หรือสอบถามข้อมูลเพิ่มเติมได้ที่ www.pmnidat.go.th หรือเข้ารับการบำบัดรักษายาเสพติดได้ที่สถาบันบำบัดรักษาและฟื้นฟูผู้ติดยาเสพติดแห่งชาติบรมราชชนนี กรมการแพทย์ จังหวัดปทุมธานี และโรงพยาบาลธัญญารักษ์ในส่วนภูมิภาคทั้ง 6 แห่ง ได้แก่ โรงพยาบาลธัญญารักษ์เชียงใหม่, แม่ฮ่องสอน, ขอนแก่น, อุดรธานี, สงขลา และปัตตานี

มีความเชื่อกันว่ายาสมุนไพรปลอดภัย และให้ผลดีกว่ายาฝรั่ง หรือยาปฏิชีวนะ ผู้ป่วยหลายคน โดยเฉพาะผู้ป่วยที่เป็นโรคเรื้อรัง มักหันเหมาเลือกทานยาสมุนไพร ด้วยเข้าใจว่ายาสมุนไพรมาจากธรรมชาติ ไม่ตกค้างที่ตับจนทำให้ตับพังเหมือนยาปฏิชีวนะ

แม้ว่ายาสมุนไพรจะดูไม่เป็นอันตราย แต่หากทานไม่ถูกวิธี ก็อาจให้โทษ และทำอันตรายต่อร่างกายได้เช่นกัน

อันตรายจากสมุนไพรที่คุณอาจมาเคยรู้

1. ยาสมุนไพร อาจทำให้เกิดอาการแพ้

ก็เหมือนกับยาปฏิชีวนะ ที่สมุนไพรสามารถทำให้คุณเกิดอาการแพ้ได้เช่นกัน อาการแพ้ที่เกิดขึ้นมีทั้งอาการเล็กๆ น้อยๆ อย่างผื่นคัน ไปจนถึงคลื่นไส้ อาเจียน หูอื้อ ตามัว ลิ้นชา ใจสั่น ใจเต้น หรืออาจหลอดเลือดบวม ความดันโลหิตต่ำเฉียบพลันได้

1. ยาสมุนไพร อาจเป็นพิษต่อร่างกาย

หากยาปฏิชีวนะทำให้ตับหรือไตพังได้ ยาสมุนไพรก็อาจทำได้เช่นกัน เพราะยาสมุนไพรบางชนิดอาจเป็นพิษต่อตับ จนทำให้เกิดภาวะตับอักเสบได้ โดยอาจทำให้มีอาการตัวเหลือง ตาเหลือง หรือปัสสาวะเหลืองผิดปกติ สำหรับอาการผิดปกติที่อาจเกิดขึ้นกับไต อาจพบเนื้อพังผืดเกิดขึ้นในไต และอาจเกิดภาวะไตวายได้

1. ยาสมุนไพร อาจมีผลข้างเคียง

แม้ว่าจะประกอบไปด้วยสารสกัดจากธรรมชาติที่น่าจะไม่มีผลข้างเคียงที่เป็นอันตรายอะไร แต่อันที่จริงแล้วผลข้างเคียงเหล่านี้อาจรบกวนร่างกายโดยที่คุณอาจไม่ทราบ หรืออาจรบกวนโรคอื่นๆ ที่คุณอาจกำลังเป็นอยู่ด้วยก็ได้ เช่น กระเทียม ที่คนมักหามาทานเพื่อช่วยลดความดันโลหิต แต่มีผลข้างเคียงคือ เลือดออกง่าย ดังนั้นหากจำเป็นต้องเข้ารับการผ่าตัด อาจจะต้องหยุดทานก่อน เป็นต้น

1. ยาสมุนไพร ไม่ได้รักษาได้ทุกโรค

จริงๆ แล้วบ้านเราสนับสนุนการใช้ยาสมุนไพรกับโรคเจ็บป่วยเล็กๆ น้อยๆ เช่น เป็นหวัด มีไข้ เจ็บคอ มากกว่าโรคร้ายแรง โรคเรื้อรัง หรือโรคติดเชื้อ เพราะหากเป็นโรคอย่าง โรคหัวใจ โรคมะเร็ง โรคเบาหวาน ความดันโลหิตสูง ไขมันในเลือดสูง หรือวัณโรค อาจยังไม่มีงานวิจัยออกมาพิสูจน์ได้ร้อยเปอร์เซ็นต์ว่ารักษาให้หายขาดได้ ดังนั้นยาสมุนไพรอาจยังไม่ใช่ทางออกของการรักษาที่แท้จริง

นอกจากนี้ อาการเจ็บป่วยขั้นรุนแรง เช่น ปวดศีรษะรุนแรง ปวดท้องรุนแรง คลื่นไส้อาเจียนอย่างรุนแรง ก็ไม่สามารถรักษาให้หายได้ด้วยยาสมุนไพรเช่นกัน เพราะยาสมุนไรมักให้การรักษาอย่างค่อยเป็นค่อยไป ดังนั้นหากมีอาการรุนแรงที่ควรได้รับการรักษาอย่างเร่งด่วน ควรพบแพทย์จะดีกว่า

1. ยาสมุนไพร ใช้ร่วมกับยาปฏิชีวนะไม่ได้เสมอไป

ใครที่คิดว่าสองแรงแข็งขัน ยาที่หมอให้มาก็ทาน ยาสมุนไพรที่ซื้อมาเองก็ทาน บางครั้งอาจเป็นการเพิ่มฤทธิ์ของการรักษามากจนเกินไป จนอาจเป็นอันตรายต่อร่างกายได้ เช่น หากกำลังรับยาลดความดันอยู่ แต่ไปทานยาสมุนไพรกระเทียมที่ช่วยลดความดันโลหิตลงไปอีก อาจเป็นการลดความดันลงมากเกินไปจนกลายเป็นความดันต่ำได้

ดังนั้นหากรับการรักษาจากแพทย์อยู่แล้ว อาจนำยาสมุนไพรไปปรึกษาแพทย์ก่อนว่าสามารถทานควบคู่กับยาปฏิชีวนะได้หรือไม่ เพื่อที่หมอจะได้จัดเตรียมปริมาณในการทานยาทั้งสองชนิดได้อย่างเหมาะสม

ไม่ว่าจะทานยาอะไร ควรศึกษาหาข้อมูลให้แน่ใจก่อนทาน ทั้งศึกษาด้วยตนเอง และปรึกษาเภสัชกรในร้ายขายยาใกล้บ้านก็ได้ เพราะการทานยาจากคำโฆษณาชวนเชื่อ อาจก่อให้เกิดอันตรายต่อร่างกายได้อย่างไม่ทันตั้งตัว

ผู้ป่วยจำนวนไม่น้องที่ต้องกินยาปฏิชีวนะเพื่อควบคุม หรือรักษาโรคอยู่เป็นประจำ และเป็นที่ทราบกันดีกว่าการกินยาปฏิชีวนะติดต่อกันเป็นเวลานาน ๆ อาจส่งผลเสียต่อตับได้ หากคุณเองก็เป็นคนหนึ่งที่กินยาปฏิชีวนะเป็นประจำ ลองสังเกตตัวเองดูว่าเสี่ยงตับถูกทำลายหรือไม่

สัญญาณอันตราย “กินยา” มากเกินไปจน “ตับพัง”

1. อ่อนเพลีย
   
   
2. เบื่ออาหาร
   
   
3. ปวดท้อง ท้องอืด ท้องเฟ้อ
   
   
4. ตาเหลือง
   
   
5. ท้องโต
   
   
6. มีจ้ำเลือดในส่วนใดส่วนหนึ่งของร่างกาย

ตัวอย่างยาที่กินแล้วอาจทำให้ตับทำงานผิดปกติ

• ยาลดไขมันในเลือ
• ยาแก้ปวดอักเสบของข้อ และกล้ามเนื้อ
• ยารักษาการติดเชื้อแบคทีเรีย / ไวรัส / เชื้อรา
• ยารักษาวัณโรค
• ยากันชัก
• ยากดภูมิคุ้มกัน (รักษาโรคแพ้ภูมิคุ้มกันตัวเอง หรือโรคข้ออักเสบ)
• ฮอร์โมนเพศ

วิธีกินยาปฏิชีวนะอย่างปลอดภัย ไม่เสี่ยงโรคตับ

ในผู้ป่วยหลายรายที่จำเป็นต้องกินยาปฏิชีวนะติดต่อกันเป็นเวลานาน และกังวลว่าจะส่งผลเสียต่อตับ ควรปรึกษาแพทย์ก่อนหยุด หรือเปลี่ยนยากินเอง การหยุดยา หรือเปลี่ยนยากินเองโดยไมปรึกษาแพทย์ อาจส่งผลให้โรค หรืออาการที่เป็นอยู่กลับมาแย่กว่าเดิม และยังเสี่ยงดื้อยาอีกด้วย นอกจากนี้ควรติดตาอาการกับแพทย์ประจำตัวอย่างสม่ำเสมออีกด้วย

อย.ห่วงผู้บริโภคซื้อยาปฏิชีวนะมากินเอง เพื่อรักษาอาการหวัดหน้าฝน ชี้อันตรายโดยไม่จำเป็น แถมทำเชื้อแบคทีเรียดื้อยา แจงโรคหวัดร้อยละ 80 เกิดจากเชื้อไวรัส ขณะที่ยาปฏิชีวนะใช้รักษาโรคที่เกิดจากการติดเชื้อแบคทีเรีย…

เมื่อวันที่ 1 ก.ย. 57 ดร.นพ.ปฐม สวรรค์ปัญญาเลิศ รองเลขาธิการคณะกรรมการอาหารและยา กล่าวว่า ในช่วงนี้สภาพอากาศเปลี่ยนแปลงบ่อย อาจส่งผลให้ประชาชนเจ็บป่วยเป็นโรคหวัดได้ง่าย โดยจะมีอาการเจ็บคอ น้ำมูกไหล ไอ มีเสมหะ หรืออาจมีไข้ร่วมด้วย และเมื่อมีอาการเหล่านี้ คนส่วนใหญ่มักเข้าใจว่าจะต้องกินยาปฏิชีวนะ ซึ่งเป็นความเข้าใจที่ไม่ถูกต้อง ประชาชนควรมีความรู้ก่อนว่าอาการหวัดเจ็บคอที่เป็นนั้นมีสาเหตุจากอะไร เนื่องจากส่วนใหญ่ของหวัด การเจ็บคอ ร้อยละ 80 มักเกิดจากเชื้อไวรัส ไม่ต้องกินยาปฏิชีวนะ มีเพียงส่วนน้อย หรือร้อยละ 20 ที่อาจเกิดจากเชื้อแบคทีเรีย และอาจจำเป็นต้องได้รับยาปฏิชีวนะ หากประชาชนไม่รู้ข้อเท็จจริงนี้ และกินยาปฏิชีวนะทุกครั้งที่เป็นหวัดเจ็บคอ เขาจะได้รับยาปฏิชีวนะโดยไม่จำเป็นบ่อยถึงร้อยละ 80 เลยทีเดียว

ทั้งนี้ วิธีการเบื้องต้นในการแยกแยะ ระหว่างการติดเชื้อไวรัสและเชื้อแบคทีเรีย คือ หากเป็นหวัดเจ็บคอจากเชื้อไวรัส มักมีอาการคัดจมูก น้ำมูกไหล ไอ มีเสมหะ เสียงแหบ คันคอ เจ็บคอ หรืออาจมีไข้ร่วมด้วย อาจนานประมาณ 7-14 วัน อาการจะมากสุดในช่วงวันที่ 3–5 หลังจากนั้นอาการโดยรวมจะค่อยๆ ดีขึ้น น้ำมูกจะน้อยลงและข้นขึ้น บางทีอาจมีสีออกเหลืองโดยเฉพาะช่วงเช้า แต่อาการไออาจอยู่นานกว่า 2 สัปดาห์ งานวิจัยชี้ชัดว่า ยาปฏิชีวนะไม่ช่วยให้อาการไอและหวัดหายเร็วขึ้นแต่อย่างใด การรักษาที่ดีที่สุด คือ การพักผ่อนและดื่มน้ำอุ่น เพื่อให้ร่างกายสร้างภูมิต้านทานมาต่อสู้กับเชื้อไวรัส และอาจปรึกษาเภสัชกรเกี่ยวกับการใช้ยาเพื่อบรรเทาอาการหวัด ไอ คัดจมูก หรือเจ็บคอ

ส่วนอาการเจ็บคอที่อาจเกิดจากเชื้อแบคทีเรีย ซึ่งพบน้อย มักมีอาการอย่างน้อย 3 ใน 4 ข้อนี้ร่วมกัน คือ 1. ไม่ไอ 2. มีไข้ 3. ต่อมทอนซิลมีจุดขาวหรือเป็นหนอง 4. ต่อมน้ำเหลืองใต้ขากรรไกรโตกดเจ็บ ทั้งนี้ ประชาชนสามารถสำรวจต่อมน้ำเหลืองของตนเอง โดยการคลำบริเวณใต้ขากรรไกรเพื่อดู ว่าต่อมน้ำเหลืองบริเวณนี้โตหรือกดเจ็บหรือไม่ และสามารถดูต่อมทอนซิลของตนเองโดยการอ้าปากและส่องกระจกดูที่ต่อมทอนซิลว่า มีจุดขาวหรือเป็นหนองหรือไม่ หากมีอาการ 3 ใน 4 ข้อ หรือมีอาการครบทั้ง 4 ข้อดังกล่าว ควรไปพบแพทย์เพื่อรับการรักษาที่ถูกต้องต่อไป

รองเลขา อย. กล่าวย้ำว่า ก่อนกินยาปฏิชีวนะทุกครั้ง ต้องมั่นใจว่า โรคที่เป็นมีสาเหตุจากเชื้อแบคทีเรีย ไม่ควรกินยาปฏิชีวนะโดยไม่รู้ว่าป่วยด้วยโรคติดเชื้อแบคทีเรียหรือไม่ โดยสอบถามแพทย์หรือเภสัชกรซ้ำทุกครั้งเพื่อความมั่นใจ และขอเตือนประชาชนอย่าซื้อยาปฏิชีวนะมากินเอง อย่าใช้ยาปฏิชีวนะตามที่คนอื่นแนะนำ และอย่าแบ่งยาปฏิชีวนะของตนเองให้แก่ผู้อื่น เพราะเราไม่รู้ว่าเขาจำเป็นต้องใช้ยาปฏิชีวนะหรือไม่ เนื่องจากยาปฏิชีวนะมีหลายชนิด เช่น เพนนิซิลลิน อะม็อกซิซิลลิน เตตร้าซัยคลิน อิริทโทรมัยซิน โคทรัยม็อกซาโซล เป็นต้น และแต่ละชนิดใช้กับเชื้อแบคทีเรียต่างกัน และที่สำคัญเราไม่รู้ว่าเขาแพ้ยาหรือไม่ หรือมีโรคประจำตัวอะไร อย่างไรก็ตาม หากผู้บริโภคได้รับอันตรายจากการใช้ผลิตภัณฑ์สุขภาพ ขอให้ร้องเรียนที่สายด่วน อย. โทร. 1556

กินยาปฏิชีวนะรักษาหวัด ผิดวิธีทำเชื้อดื้อยาไม่รู้ตัว

ยารักษาโรค ยาสามัญประจำบ้าน

ผมกำลังมีปัญหาเป็นสิวอักเสบที่ผิวหน้าครับ มีเพื่อนแนะนำมาว่าให้ลองหาซื้อยา Acnotin มารับประทาน เลยอยากจะขอคำแนะนำเกี่ยวกับข้อห้ามและข้อควรระวังการใช้ยานี้จากคุณเภสัชกรครับ

ข้อควรระวังและผลข้างเคียงของยารักษาสิว Roaccutane หรือ Acnotin ที่ควรทราบ
ยา Acnotin เป็นยารักษาสิวในกลุ่มกรดวิตามินเอ ชนิดรับประทานชนิดหนึ่ง ที่มีชื่อสามัญทางยาว่า isotretinoin (ไอโสเตรติโนอิน)หรือ retinoic acid (เรติโนอิก แอซิด) มีชื่อทางการค้าที่เป็นที่รู้จักกันดีนอกจาก Acnotin (แอคโนทิน) แล้วยังมีชื่อการค้าอื่นๆอีก เช่น Roaccutane (โรแอคคิวเทน), Sotret (โสเตรส), หรือ Isotane (ไอโสเทน) เป็นต้น โดยกลไกการออกฤทธิ์ของ isotretinoin ก็คือ ยาจะช่วยกดการทำงานของต่อมไขมัน ทำให้ผลิตสารที่เป็นไขมัน (sebum) ลดลง ลดปริมาณเชื้อแบคทีเรีย P. acnes ซึ่งเป็นต้นเหตุของการเกิดสิวอักเสบ ลดการอักเสบของสิว และยับยั้งการสร้าง comedone (คอมีโดน) ซึ่งเป็นต้นเหตุของการอุดตันของรูขุมขน
ยาชนิดนี้เป็นยาที่มีประสิทธิภาพในการรักษาสิวที่ดี จึงทำให้หลายคนพยายามหาซื้อมาใช้เองเพราะเชื่อคำแนะนำหรือบอกต่อของเพื่อน โดยที่อาจจะไม่ทราบว่ายานี้มีข้อควรระวังและผลข้างเคียงของยาค่อนข้างมาก และอาจมีความรุนแรง ได้แก่

– ตาแห้ง ปากแห้ง คอแห้ง ผิวแห้ง แตก ลอก เป็นขุย

– อาจทำให้ปวดหลัง ปวดข้อ ปวดกระดูก ปวดกล้ามเนื้อ (arthralgia), กล้ามเนื้อถูกทำลายอย่างรุนแรง (rhabdomyolysis) ได้

– ทำให้ผิวหนังไวต่อแสงแดดมากขึ้น ดังนั้นผู้ใช้ยานี้จึงควรหลีกเลี่ยงการถูกแสงแดดและทาครีมกันแดดก่อนออกจากบ้าน

– ในบางรายอาจทำให้ระดับไขมันในกระแสเลือดผิดปกติ โดยเฉพาะอย่างยิ่งระดับของไตรกลีเซอไรด์ในเลือดเพิ่มสูงขึ้นได้ ดังนั้นผู้ใช้ยานี้แพทย์อาจติดตามระดับไขมันในเลือดเป็นระยะในขณะที่รับประทานยา และหากไม่สามารถควบคุมระดับไขมันที่สูงขึ้นได้แพทย์อาจพิจารณาหยุดยา

– ความสามารถในการมองเห็นตอนกลางคืนน้อยลง ตาอาจจะพร่ามัวและอาจเกิดแบบเฉียบพลันได้ในผู้ใช้ยาบางราย

– มีผลทำให้เด็กในท้องพิการในกรณีที่รับประทานในระหว่างตั้งครรภ์ และแม้ว่าเด็กทารกที่คลอดออกมาจะมีความปกติแต่ก็มีความเสี่ยงสูงที่จะพบความบกพร่องทางสมองและเชาว์ปัญญาได้เช่นกัน ดังนั้น ผู้ที่ได้รับยา isotretinoin จำเป็นต้องคุมกำเนิดก่อน รับประทานยาอย่างน้อย 3 เดือน และคุมกำเนิดตลอดระยะเวลาที่ใช้ยาตัวนี้ในการรักษา และต้องหยุดยาล่วงหน้าอย่างน้อย 3 เดือน ถึง 1 ปี ก่อนจึงจะตั้งครรภ์ได้อย่างปลอดภัย

– หญิงให้นมบุตรไม่ควรรับประทานยา isotretinoin

– อาจทำให้เกิดความบกพร่องในการได้ยิน หรือเกิดเสียงหวีดในหู (tinnitus) ได้

– อาจทำให้เป็นโรคซึมเศร้า มีความคิดอยากฆ่าตัวตาย(พบได้แต่น้อยมาก) อารมณ์แปรปรวน โกรธง่าย หัวรุนแรง ก้าวร้าว

– ยามีความเป็นพิษต่อตับ (hepatotoxicity) ดังนั้นผู้ที่ใช้ยานี้จึงควรเข้ารับการตรวจค่าการทำงานของตับ (liver function test) อยู่อย่างสม่ำเสมอ หากมีอาการตัวเหลือง ตาเหลืองควรหยุดยาและต้องรีบมาพบแพทย์

จะเห็นได้ว่าผลข้างเคียงตลอดจนข้อห้ามใช้และข้อควรระวังของยา isotretinoin มีเป็นจำนวนมาก และบางอย่างจำเป็นต้องเข้ารับการตรวจทางห้องปฏิบัติการอย่างสม่ำเสมอ เช่น การทำงานของตับ หรือระดับไขมันในเลือด ดังนั้นในทางปฏิบัติยานี้มีจึงข้อบ่งชี้ในการรักษาเฉพาะสิวที่มีอาการรุนแรงและไม่สามารถควบคุมอาการ ได้จากการรักษาอื่นๆ หรือสิวชนิดที่มีแผลเป็น โดยมีแพทย์ผิวหนังผู้เชี่ยวชาญเป็นผู้พิจารณาและควบคุมดูแลการใช้เท่านั้น จัดเป็นยาควบคุมพิเศษที่จำเป็นต้องมีใบสั่งแพทย์ก่อนจึงจะสามารถซื้อยาจากร้านขายยาได้

ดังนั้นจึงไม่แนะนำให้ซื้อยานี้จากร้านขายยาตามคำแนะนำของคนอื่นมาใช้เอง โดยไม่ได้มีการตรวจร่างกาย ซักประวัติ สั่งจ่ายยา และติดตามผลการรักษาภายใต้การดูแลของแพทย์ผิวหนังผู้เชี่ยวชาญ เพราะอาจทำให้ผู้ที่รับประทานยาได้รับอันตรายจากยาจนถึงขั้นเสียชีวิตได้ครับ

ยา (medicine) คือ สารเคมีหรือสารอื่น ๆ ที่ใช้ในการบำบัดป้องกันและรักษาโรคในคนและสัตว์ ดังนั้นอะไรก็ตามที่จัดว่าเป็นยา จึงมีด้วยกันมากมายหลายชนิด ซึ่งอาจกล่าวได้ว่ายาทุกชนิดเป็นสารพิษต่อร่างกาย ถ้าใช้ไม่ถูกต้องก็จะทำให้เกิดอันตรายต่อผู้ใช้ ตัวอย่างง่าย ๆ เช่น ไวตามินซี ถ้าใช้ขนาดสูงก็อาจจะมีผลทำให้เกิดนิ่วในไตและทำให้ร่างกายเกิดการเปลี่ยนแปลงอื่น ๆ ได้ ยาจึงไม่ใช่สิ่งที่ควรหยิบกินเองโดยไม่มีเหตุผล ยาส่วนใหญ่ที่ใช้กันในปัจจุบัน ได้จากการสังเคราะห์ทางเคมีห้องทดลองและได้จากของที่เป็นธรรมชาติ เช่น จากพืช จากอวัยวะส่วนต่าง ๆ ของสัตว์ เป็นต้น ตัวอย่างของยาที่สกัดจากพืช เช่น มอร์ฟีน ที่สกัดมาจากยางของผลฝิ่นดิบ

ประเภทของยา

ประเภทของยา อาจแบ่งตามชนิดที่มีลักษณะหรือข้อกำหนดต่าง ๆ เช่นแบ่งตามการผลิตยา ซึ่งแบ่งได้เป็น 2 ชนิด คือ

1. ยาสำเร็จรูป ได้แก่ ยาที่บริษัทต่าง ๆ ได้ผลิตขึ้นและจดทะเบียนไว้กับทางราชการ ยาพวกนี้มีลักษณะต่าง ๆ กัน เช่น ยาเม็ด ยาน้ำ หรือยาฉีด เป็นการสะดวกแก่แพทย์ที่จะสั่งใช้
2. ยาผสม คือ ยาที่แพทย์สั่งให้เภสัชกรผสม โดยมากสั่งให้เฉพาะบุคคลการผสมยาพวกนี้มีตามโรงพยาบาล หรือสถานพยาบาลใหญ่ ๆ ที่มีเภสัชกรปฏิบัติงานเป็นประจำ

แบ่งตาม พ.ร.บ. ควบคุมยา ซึ่งแบ่งย่อยออกได้เป็น 3 ชนิด คือ

1. ยาสามัญประจำบ้านหรือยาแผนปัจจุบัน เป็นยาที่ประชาชนทั่วไปหาซื้อตามร้านขายยาทั่วไป โดยไม่ต้องมีใบสั่งแพทย์ มักใช้กับโรคที่ไม่รุนแรงมากนัก ไม่จำเป็นต้องให้แพทย์ตรวจ เช่น ปวดศีรษะ ท้องอืด เป็นต้น แต่หากอาการเหล่านี้ไม่หาย ควรปรึกษาแพทย์
2. ยาอันตราย เป็นยาสำเร็จรูปที่ใช้ในการบำบัดรักษาความเจ็บป่วยมีตัวยาหลายชนิด แต่ละชนิดมีทั้งคุณและโทษ การใช้ต้องระมัดระวังรอบคอบ เพราะจะทำให้เกิดอันตรายแก่ผู้ใช้ได้เสมอ กระทรวงสาธารณสุขจึงได้กำหนดให้เป็นยาอันตราย เช่น ยาปฏิชีวนะ
3. ยาควบคุมพิเศษ หมายถึง ยาที่มีอันตรายมาก ฤทธิ์ของยาที่สำคัญและร้ายแรงมากบางชนิด เป็นยาเสพติดให้โทษ ถ้ากินเข้าไปนานจะเกิดการติดยา เช่น ยานอนหลับประเภทต่าง ๆ ยาระงับประสาท หรือยากล่อมประสาทบางชนิด

ยาอันตรายที่ควรทราบ คือ “ยาปฏิชีวนะ” ซึ่งเป็นยาที่ได้จากเชื้อราหรือแบคทีเรียบางชนิด ที่สามารถหยุดยั้งการเจริญและทำลายแบคทีเรียหรือจุลินทรีย์อื่น ๆ โดยทั่วไปรู้จักกันในชื่อของยาฆ่าเชื้อ ยาแก้อักเสบหรือยาแก้หนอง ยาปฏิชีวนะ เป็นยาที่เพิ่งจะเริ่มใช้กันอย่างกว้างขวางเมื่อสงครามโลกครั้งที่ 2 ปัจจุบันยาประเภทนี้ได้ทวีความสำคัญขึ้นมาอย่างรวดเร็ว และนิยมกันอย่างแพร่หลาย เนื่องจากยาปฏิชีวนะสามารถรักษาโรคที่เกิดขึ้นกับแบคทีเรียได้มากมายและมีประสิทธิภาพ บางขนานยังใช้รักษาโรคที่เกิดขึ้นกับเชื้อจุลินทรีย์ชนิดอื่น ๆ อีก เช่น เชื้อบิด เชื้อรา และไวรัสและยังใช้รักษาโรคมะเร็งบางชนิดได้ด้วย การใช้ยาปฏิชีวนะจำเป็นต้องศึกษาชนิดของเชื้อโรคให้แน่เสียก่อน ยาอย่างไหน ขนาดใด จึงจะเหมาะกับชนิดของเชื้อโรคนั้น เป็นเรื่องของแพทย์โดยเฉพาะไม่สมควรที่จะหายาเหล่านี้มารักษาเองเป็นอันขาด

หลักกว้าง ๆ ในการเลือกใช้ยาปฏิชีวนะ คือ เลือกใช้ยาปฏิชีวนะให้ถูกกับชนิดของเชื้อจุลินทรีย์ที่เป็นต้นเหตุของโรคนั้น ๆ ใช้ยาปฏิชีวนะในขนาดสูงพอที่จะทำลายเชื้อ ระยะเวลาที่ให้ยาปฏิชีวนะ ควรจะนานพอที่จะทำลายเชื้อได้หมด โดยทั่วไป ยาปฏิชีวนะที่นำมาใช้ในการรักษาโรคติดเชื้อเป็นยาที่มีพิษน้อยแต่พิษของมันอาจจะเกิดรุนแรงขึ้นถ้านำไปใช้อย่างผิด ๆ

อันตรายที่เกิดจากการใช้ยาปฏิชีวนะ ผู้ป่วยที่แพ้ยานั้น อาจเกิดผื่นขึ้นหรือถึงกับช็อคตายหรืออาจเกิดจากพิษของยาโดยตรง เช่น ยาบางอย่างเป็นพิษต่อไต นอกจากนี้ยาปฏิชีวนะยังมีผลทางอ้อม ทำให้เกิดโรคแทรกซ้อนหรือซ้ำเติมได้ พวกนี้มักเกิดในรายที่ใช้ยาออกฤทธิ์กว้าง ยาจะไปฆ่าเชื้อแบคทีเรียที่อยู่ในร่างกายตายหมด เหลือแต่ตัวที่ดื้อยาเท่านั้น อาการที่พบบ่อย คือ อาการท้องเดินหรือราขึ้นในปาก อาการที่รุนแรง คือ ตาย ซึ่งพบได้บ่อย ยาปฏิชีวนะที่ผู้ป่วยซื้อใช้กันเองมาก คือ ยากลุ่มเตตร้าซัยคลิน ซึ่งเป็นพิษต่อตับ ทำให้เกิดท้องเดิน เด็กอายุต่ำกว่า 5 ขวบ

ไม่ควรใช้ จะทำให้ฟันเหลืองและผุได้ง่ายและกระดูกที่กำลังสร้างกร่อนไปและยาคลอแรมเฟนิคอล จะลดไขกระดูก ทำให้มีอาการซีด เลือดออกตามตัว เม็ดเลือดขาวลดลง เกิดการติดเชื้อง่าย รองลงมาคือ ยากลุ่มสเตร็ปโตมัยซิน ซึ่งยานี้ให้โดยการฉีด ปัจจุบันมีประโยชน์น้อยมาก เชื้อส่วนใหญ่ดื้อต่อยานี้ มีใช้มากในพวกที่เป็นวัณโรค ยากลุ่มเพนิซิลิน หากแพ้ยานี้จะเกิดผื่นขึ้นตามตัวหรือมีไข้ มีอาการซีด อาจรุนแรงถึงช็อคได้ หากเก็บไว้ในที่ร้อนจะทำให้ยาเปลี่ยนไปเป็นสารที่ทำให้แพ้ง่ายขึ้น

ยาปฏิชีวนะมีทั้งคุณและโทษ โรคส่วนใหญ่อาจหายได้เองโดยไม่จำเป็นต้องใช้ยาปฏิชีวนะ ยานี้ไม่ใช่ยาลดไข้ ไม่ควรใช้โดยไม่จำเป็น อาจทำให้เกิดอาการแพ้หรือเป็นพิษต่อร่างกาย การใช้ยาโดยไม่ถูกวิธีหรือไม่ครบตามจำนวนที่ควรจะทำให้เป็นโรคเรื้อรังและเชื้อเกิดการดื้อยา เป็นอันตรายต่อสังคมและตนเอง การใช้ยาปฏิชีวนะไม่ควรซื้อกินเอง ควรปรึกษาแพทย์ทุกครั้ง

การกินยาที่ถูกต้อง

การกินยาที่ถูกต้องควรกินอย่างไร ทางราชการมีกฎบังคับว่า ยาที่มีอายุจะต้องมีหมายกำหนดว่าหมดอายุเมื่อไร โดยต้องเขียนไว้ที่ภาชนะบรรจุ แต่ส่วนใหญ่มักจะใช้เป็นภาษาอังกฤษ วิธีสังเกตยาที่เสื่อมอายุ ซึ่งไม่สามารถนำมาใช้ได้ มักจะเป็นยาที่มีสีเข้ม ๆ สีแปลก ๆ เป็นกระ เป็นจุดด่าง ๆ และถ้าหากเป็นสูตรผสมหลาย ๆ อย่าง ในเม็ดเดียวกัน เป็นยาที่ไม่ควรใช้ เพราะว่าสังเกตการเสื่อมยาก ตัวอย่างยาที่หมดอายุ เช่น ยาเตตร้าไซคลิน สีของยาภายในแคปซูลจะเปลี่ยนจากสีเหลืองนวลเป็นสีน้ำตาลไหม้ ถ้ากินเข้าไปจะเป็นอันตรายต่อไตโดยตรง บางรายอาจถึงตายได้ ในการกินยานั้น ควรกินตามที่แพทย์สั่ง เพราะยาบางชนิด ถ้ากินตอนท้องว่างอาจมีอาการข้างเคียง เช่น อาจทำให้เกิดอาการคลื่นไส้ อาเจียน เนื่องจากระคายกระเพาะอาหาร หรือยาบางอย่างอาจกัดกร่อนกระเพาะ เช่น แอสไพริน แต่มียาบางชนิด เช่น เพนนิซิลิน แอมพิซิลิน มักจะกินก่อนอาหารที่เป็นเช่นนี้ เพราะว่าถ้ากินหลังอาหารหรือพร้อมอาหาร ยาจะไปรวมตัวกับอาหาร ทำให้ปริมาณของยาที่จะซึมเข้ากระแสเลือดและไปออกฤทธิ์นั้น ลดลงอย่างมาก

ข้อแนะนำของการกินยาก่อนอาหารนั้น จำเป็นต้องกินยาก่อนอาหารอย่างน้อยครึ่งชั่วโมง ไม่ใช่กินยาและกินอาหารตามทันที ส่วนยาที่กินหลังอาหารนั้น สามารถกินได้ทันทีเมื่อกินอาหารเสร็จนอกจากเวลาที่กินยาแล้ว ขนาดของยาก็เป็นส่วนสำคัญ การที่กำหนดว่ายาอย่างหนึ่งต้องกินขนาดครั้งละเท่าใดนั้น เขาได้ทดลองยาดังกล่าวมาแล้วว่ายาดังกล่าวใช้เท่าไรจึงจะได้ผลในการรักษา ถ้าใช้ยาได้ถูกกับโรคและขนาดยาที่เขากำหนดนั้น จะไม่ทำให้เกิดผลข้างเคียงหรือพิษของยาอย่างรุนแรง ฉะนั้น เราไม่ควรกินยาให้น้อยกว่าหรือมากกว่าขนาดที่เขากำหนดให้ เช่น ยาบางชนิด ให้กินครั้งละ 1 เม็ดวันละ 3 ครั้งหลังอาหาร ก็ต้องกินเช่นนั้นให้ถูกต้อง บางคนกินน้อยกว่าที่กำหนด เพราะกลัวว่าจะเกิดอันตรายจากยา จะทำให้รักษาไม่ได้ผลและในทางตรงข้าม บางครั้งคนที่ต้องการกินยาให้มาก ๆ ก็จะก่อให้เกิดอันตรายเช่นกัน

วิธีการเลือกซื้อยาที่ถูกต้อง

เราสามารถพิจารณาได้จากองค์ประกอบต่างๆ ดังนี้

1. การเลือกซื้อยาจากแหล่งที่เชื่อถือได้
แหล่งขายยาที่น่าเชื่อถือได้แก่ร้านขายยาที่ได้รับอนุญาตถูกต้องตามกฎหมาย หรือจากผู้ผลิตที่ได้รับอนุญาตอย่างถูกต้อง โดยสามารถสังเกตได้จากป้ายสถานที่ประกอบการด้านยาหรือใบอนุญาตที่แสดงให้เห็นในสถานที่ประกอบการนั้นๆ ในการซื้อยาจากร้านแผงลอยที่ไม่มีใบอนุญาต มีความเสี่ยงสูงที่จะได้รับยาที่ไม่มีคุณภาพยาลักลอบนำเข้าซึ่งไม่อาจรับรองความปลอดภัยผู้ที่บริโภคอาจได้รับสารสเตียรอยด์ซึ่งเป็นสารที่อันตรายผสมอยู่ในยาที่ซื้อมาบริโภคโดยไม่รู้ตัว

2. การดูฉลากและเอกสารกำกับยา
ตามความในมาตรา 25 แห่งพระราชบัญญัติยา พ.ศ. 2510 กำหนดให้ผู้ได้รับอนุญาตผลิตยาแผนปัจจุบัน ต้องจัดให้มีฉลาก ตามที่ขึ้นทะเบียนตำรับยาไว้ ปิดไว้ที่ภาชนะและหีบห่อบรรจุยาหรือฉลากและเอกสารกำกับยา โดยแสดงรายละเอียดดังนี้

1. ชื่อยา (ยี่ห้อ)
2. เลขทะเบียนตำรับยา มักจะมีคำว่า Reg.No หรือเลขทะเบียนที่ หรือทะเบียนยา สำหรับเลขทะเบียนยานี้เป็นสิ่ง
บ่งบอกว่ายานั้นได้ขึ้นทะเบียนถูกต้อง ไม่ได้ลักลอบนำเข้าจากต่างประเทศ 
3. ปริมาณหรือขนาดบรรจุของยา เช่น ยาเม็ด จะต้องแจ้งขนาดบรรจุไว้ในฉลากด้วยว่า ยานั้นบรรจุกี่เม็ด 
4. เลขที่ หรืออักษรแสดงครั้งที่ผลิตหรือวิเคราะห์ ซึ่งมักใช้คำย่อยเป็นภาษาอังกฤษ เช่น Lot No., Cont.No.,Batch No. หรือ L , C , L/C , B/C แล้วตามด้วยเลขแสดงครั้งที่ผลิต 
5. ชื่อและที่ตั้งของผู้ผลิต ยาที่ผลิตในประเทศต้องมีชื่อผู้ผลิตจังหวัดที่ตั้งสถานที่ผลิตยาด้วย ในกรณีเป็นยาที่ผลิตในต่างประเทศนำหรือสั่งเข้ามาต้องมีชื่อเมืองและประเทศที่ตั้งสถานที่ผลิตยาพร้อมทั้งชื่อของผู้นำหรือสั่งเข้ามาและจังหวัดที่ตั้งสถานที่นำ/สั่งยานั้น ๆ 
6. วันเดือนปีที่ผลิตยา มักมีคำย่อภาษาอังกฤษ Mfd. หรือ Mfg date. แล้วตามด้วย วันเดือนปีที่ผลิต หากยานั้ผลิตมานานเกิน 5 ปี ก็ไม่ควรนำมารับประทาน ส่วนยาบางชนิด เช่น ยาปฏิชีวนะ จะมีการระบุวันที่หมดอายุ โดยมีคำย่อ ว่า Exp.Date ซึ่งย่อมาจาก Expiration Date แล้วตามด้วยวันเดือนปีที่ยานั้นหมดอายุ โดยใช้คำว่า use before
7. คำว่า “ยาอันตราย” “ยาควบคุมพิเศษ” “ยาใช้เฉพาะที่” หรือ “ยาใช้ภายนอก” แล้วแต่กรณี ว่ายานั้นเป็นยาอันตราย ยาควบคุมพิเศษ ยาใช้เฉพาะที่ หรือยาใช้ภายนอก ซึ่งจะเขียนด้วยอักษรสีแดงอ่านได้ชัดเจน
8. วิธีใช้และคำเตือน การจัดให้มีคำเตือนไว้บนฉลากและเอกสารกำกับยานั้น ใช้สำหรับยาที่รัฐมนตรีประกาศ หรือในกรณีที่กฎหมายบังคับ 

รายละเอียดต่างๆ เหล่านี้หลักการเบื้องต้นสิ่งที่ละเลยไม่ได้ในการซื้อยามารับประทานเอง อย่างไรก็ตามหากพบความผิดปรกติจากการรับประทานยาเอง หรือทานยาแล้วไม่สามาถรักษาอาการที่เกิดขึ้นได้ก็ ควรรีบไปปรึกษาแพทย์จะดีที่สุด

ความรู้เรื่องยา: หลักการใช้ยา

เวลานี้สังคมไทยกำลังให้ความสำคัญกับการใช้ยาจนเกินเหตุ มีการโฆษณา (ชวนใช้) ทั้งทางวิทยุ โทรทัศน์ และหนังสือต่างๆ ให้นึกถึงแต่คุณประโยชน์ของยาเพียงด้านเดียว ขาดการให้ข้อมูลถึงข้อห้ามหรืออันตรายจากการใช้ยา

การโฆษณาแต่ด้านดีเป็นเหตุผลหนึ่งที่ทำให้คนส่วนใหญ่ซื้อยามากินเอง โดยไม่รู้หรือไม่สนใจที่จะศึกษาหลักการดูแลรักษาเบื้องต้นที่ปลอดภัย และประหยัดที่สุด อยู่ที่การป้องกันไม่ให้เกิดโรค หรือหากสุดวิสัยเกิดโรคขึ้นมาก็มีวิธีรักษาอื่นๆ โดยไม่ต้องใช้ยาก่อน เช่น วิธีรรมชาติบำบัด โดยการใช้ความร้อน การใช้วิธีนวด เป็นต้น

แต่เมื่ออาการเจ็บป่วยไม่ทุเลาลง หรือรุนแรงขึ้น จำเป็นต้องใช้ยา ก็อาจเริ่มจากยาสมุนไพรที่รู้สรรพคุณแน่นอน เพราะอันตรายหรืออาการข้างเคียงที่ไม่พึงประสงค์จากสมุนไพรมีน้อยกว่ายาแผนปัจจุบันมาก เมื่อใช้แล้วไม่ได้ผลจริงๆ จึงค่อยเลือกใช้ยาแผนปัจจุบันด้วยความระมัดระวังเท่ากัน ไม่ปล่อยให้ตนเองเป็นหนูทดลองยา ใช้ยาตามโฆษณาเกินความจริงจนอาจก่อให้เกิดโรคอื่นๆ ตามมาอีก ซึ่งต้องอาศัยการเรียนรู้ถึงหลักการใช้ยาให้เข้าใจ จนสามารถปฏิบัติได้จึงจะทำให้ใช้ยาแล้วโรคหาย และปลอดภัยด้วย

หลักการใช้ยามีดังนี้ คือ

1) รู้ชื่อยา

เมื่อใช้ยาใดต้องรู้ชื่อยา ซึ่งต้องเป็นชื่อทางยาไม่ใช่ชื่อการค้า เช่น แอสไพริน พาราเซตามอล ฯลฯ เพราะอาจแพ้หรือเกิดอันตรายจากยา ถ้าไม่รู้ชื่อยาก็ยากแก่การแก้ไขช่วยเหลือให้ทัน และเมื่อแพ้ยานั้นแล้วก็ต้องจดจำชื่อไว้ ไม่ใช่ยานั้นอีก

2) วิธีใช้

คือ ต้องใช้ให้ถูกคน ถูกโรค ถูกทาง ถูกวิธี ถูกเวลา และถูกขนาด

ก. ถูกคน

โดยดูว่ายาชนิดใด ใช้กับเพศใด วัยใด เช่น ยาคุมกำเนิดสำหรับผู้หญิงไม่ใช่ผู้ชายกิน หรือยาของผู้ใหญ่ก็ไม่ใช่นำไปให้เด็กกิน เป็นต้น

ข. ถูกโรค

เช่น เมื่อปวดหัวก็ต้องกินยาแก้ปวด ลดไข้ (เช่น แอสไพริน หรือ พาราเซตามอล) ไม่ใช่กินยาแก้ปวดท้อง เวลาปวดท้องก็ไม่ใช่กินยาแก้ปวดลดไข้ เป็นต้น

ค. ถูกทาง

เช่น ยากิน (ก็ใช้กิน) ยาเหน็บ (ก็ใช้เหน็บช่องคลอด หรือทวารหนัก) ยาทา (ก็ใช้ทาผิวหนัง) ยาหยอด (ก็ใช้หยอดตาหูและจมูก) ยาพ่น (ก็ใช้พ่นจมูก) ฉีด (ก็ฉีดเข้าหลอดเลือดหรือกล้ามเนื้อ) ทั้งหมดนี้ต้องใช้ให้ถูกต้อง

ง. ถูกวิธี

เช่น ยาลดกรดชนิดเม็ดต้องใช้เคี้ยวก่อนกลืน ยาโรคหัวใจบางอย่างต้องอมใต้ลิ้น ยาแก้ปวดต้องกินหลังอาหารหรือดื่มน้ำตามมากๆ เพราะยาอาจจะระคายเคืองต่อกระเพาะอาหาร ยาน้ำ แขวนตะกอนต้องเขย่าขวดก่อนใช้ เป็นต้น

จ. ถูกขนาด

โดยคำนึงถึงโรคว่า โรคชนิดไหนต้องใช้ยาปริมาณเท่าไร นานเท่าไร ถี่แค่ไหน จึงจะทำให้หายได้ เช่น ยาปฏิชีวนะต้องกินอย่างน้อยประมาณ 5-7 วันติดต่อกัน หลังอาหาร 3 มื้อ และก่อนนอน เป็นต้น

การใช้ยาน้ำที่บอกขนาดเป็นช้อนชา ช้อนโต๊ะ เป็นปัญหาเข้าใจกันผิดๆ เพราะไม่เท่ากับช้อนกาแฟหรือช้อนกินข้าว คือ 1 ช้อนชา เท่ากับ 5 มิลลิลิตร หรือ 1 ช้อนสังกะสีเท่ากับ 1 ช้อนชาครึ่ง

1 ช้อนโต๊ะเท่ากับ 15 มิลลิลิตร เท่ากับ 3 ช้อนชา หรือเท่ากับ 2 ช้อนสังกะสี (ถ้าเป็นไปได้ควรซื้อช้อนหรือถ้วยยาที่บอกขนาดจากร้านขายยามาเก็บไว้ประจำตู้ยา)

ฉ. ถูกเวลา

เช่น ยาก่อนอาหาร ยาหลังอาหาร ก็ต้องกินตามเวลา เพื่อให้ยาดูดซึมได้ดีที่สุด ลดอาการข้างคียงอื่นๆ ให้ยาออกฤทธิ์ต่อร่างกายได้เหมาะสม

ยาก่อนอาหาร: ต้องกินก่อนอาหารอย่างน้อยครึ่งชั่วโมง เพราะยานี้จะดูดซึมได้ดีตอนท้องว่าง ส่วนใหญ่จะเป็นยาปฏิชีวนะ ยกเว้นยาบางตัวที่ระคายเคืองกระเพาะทำให้คลื่นไส้ อาเจียน อาจกินหลังอาหารได้ เช่น เตตร้าซัยคลีน

ยาหลังอาหาร: ต้องกินหลังอาหาอย่างน้อย 15 นาที เพื่อให้ยาดูดซึมเข้าสู่กระแสเลือดร่วมกับอาหารในลำไส้เล็ก

ยาระหว่างมื้อ: คือ กินก่อนหรือหลังอาหาร 2 ชั่วโมง ยาที่มักกินระหว่างมื้อ ได้แก่ ยาลดกรดแก้กระเพาะ

ยาก่อนนอน: มักเป็นยานอนหลับหรือยากล่อมประสาท เพื่อให้คนไข้ได้พักผ่อนเต็มที่แต่ ถ้าคนไข้หลับดีอยู่แล้ว ก็ไม่จำเป็นต้องปลุกให้ตื่นมากินยานอนหลับหรือยากล่อมประสาทอีก

ยาที่ต้องกินให้ครบระยะเวลา: มักเป็นยาที่ต้องการให้มีปริมาณอยู่มากพอในกระแสเลือดตลอดเวลา เช่น ยาปฏิชีวนะต้องกินติดต่อกันอย่างน้อย 5-7 วัน หรือยาคุมกำเนิดที่ต้องกินวันละ 1 เม็ดก่อนนอนทุกวัน เพื่อให้ระดับฮอร์โมนของยาในร่างกายอยู่ในระดับสม่ำเสมอ

ยากินเมื่อมีอาการท่านั้น: ยาพวกนี้เป็นยาบรรเทาอาการ เมื่ออาการดีขึ้นก็ไม่จำเป็นต้องกินอีก ได้แก่ ยาแก้ปวด ลดไข้ ยาแก้ไอ ยาขับเสมหะ ยาลดน้ำมูก ฯลฯ

3) ข้อห้าม

ข้อห้าม ข้อควรระวังในการใช้ยาแต่ละชนิด ซึ่งอาจดูได้จากฉลาก หรือสอบถามจากผู้รู้ เช่น

– ยาแก้ปวดพวกแอสไพริน ห้ามกินในคนเป็นโรคกระเพาะ หอบหืด โรคเลือดไหลไม่หยุด ไข้เลือดออก

– ยาลดน้ำมูก อาจทำให้เกิดอาการง่วงซึม ไม่ควรขับขี่ยวดยาน หรือทำงานที่เกี่ยวกับเครื่องจักร

– ยาลดกรดต้องไม่ใช่ร่วมกับยาปฏิชีวนะพวกเตตร้าซัยคลีน ยาบำรุงเลือด

– หญิงมีครรภ์ แม่ระยะให้นมลูก และเด็กต้องระมัดระวังในการใช้ยาให้มากขึ้น ยาบางชนิดห้ามใช้เด็ดขาด เพราะจะเป็นอันตรายต่อเด็กได้ เป็นต้น

4) วันหมดอายุ

ยาทุกชนิดมีวันหมดอายุ ยาทั่วไม่ควรเก็บไว้ใช้เกิน 5 ปี ส่วนยาปฏิชีวนะ ให้สังเกตที่ฉลากจะบอกวันหมดอายุ เป็นภาษาอังกฤษ เช่น Expiry Date 6/12/86 (อีก 100 ปี คงจะเป็นภาษาไทย) แสดงว่า ยาหมดอายุ วันที่ 6 เดือนธันวาคม ค.ศ. 1986+543 = พ. ศ. 2529 ไม่ควรใช้ยานั้นหลังวันหมดอายุ

นอกจากถ้าเก็บยาไว้ไม่ดี เช่น ในที่อับชื้น ยาอาจเสื่อมสภาพ สังเกตได้จาก สี กลิ่น รส หรือลักษณะภายนอกเปลี่ยนแปลงไป เช่น ชื้น เยิ้ม เหลวเกาะกันแข็งเป็นก้อน มีผลึกวาว กลิ่นน้ำส้ม ต้องทิ้งไป ไม่นำมาใช้อีก เพราะนอกจากรักษาโรคไม่หายแล้ว ยังอาจก่อให้เกิดพิษภัยแก่ร่างกายอีกด้วย

5) ไม่ใช้ตามคำโฆษณาโดยไม่ศึกษา

การใช้ยาใช่ใช้ยาตามคำโฆษณา เพราะโฆษณามักพูดแต่สรรพคุณด้านดีต่างๆ นานา ทำให้ไม่ได้ข้อมูลที่แท้จริง นอกจากนั้นเมื่อใช้แล้วอาจไม่ได้ผล สิ้นเปลืองเงินทองและอาจเกิดโรคอื่นๆ ตามมาอีก

การศึกษาหาความรู้จึงจำเป็นเพื่อนำมาใช้ในการรักษาตนเอง และช่วยเหลือผู้อื่น เราอาจหาอ่านจากหนังสือ หรือตำรา สอบถามจากผู้รู้ หรือจดหมายสอบถามไปยังคอลัมน์ “ถาม-ตอบหมอชาวบ้าน”

หลักการใช้ยา ความรู้เกี่ยวกับการใช้ยา วิธีการใช้ยา

ยาแก้อักเสบ กับยาปฏิชีวนะ เหมือนกันหรือไม่?

ยาแก้อักเสบ กับยาปฏิชีวนะไม่เหมือนกัน แต่คนจำนวนมากเข้าใจผิด เรียกสับสน ทำให้ใช้ยาผิด

• ยาแก้อักเสบ คือ ยาต้านการอักเสบ มีฤทธิ์ลดไข้ แก้ปวด ลดบวมอักเสบ ไม่มีฤทธิ์ฆ่าเชื้อโรค เช่น แอสไพริน ไอบูโพรเฟน
• ยาปฏิชีวนะ เป็นยาฆ่าเชื้อแบคทีเรีย ใช้รักษาโรคที่เกิดจากการติดเชื้อแบคทีเรีย ไม่มีฤทธิ์แก้อักเสบโดยตรง เช่น เพนนิซิลลิน อะม็อกซีซิลลิน

คนส่วนใหญ่มักเรียกผิดว่า ยาปฏิชีวนะ เป็นยาแก้อักเสบ เพราะเมื่อติดเชื้อแบคทีเรียแล้วกินยาปฏิชีวนะ ยาจะไปฆ่าเชื้อแบคทีเรียที่เป็นสาเหตุของต่อมทอนซิลอักเสบเป็นหนอง เมื่อเชื้อตายไปอาการคออักเสบ(เจ็บคอ คอแดง เป็นหนอง) จะลดลงเองโดยอัตโนมัติ คนจึงมักเรียกผิดว่าเป็นยาแก้อักเสบ ทำให้เข้าใจผิด และใช้ยาผิดประเภท คิดว่าเมื่อมีคออักเสบ ต้องใช้ยานี้ ทั้งที่จริงๆ แล้วไม่ควรใช้